Τα «Κάλαντα» της Πρωτοχρονιάς έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Λίγοι ίσως γνωρίζουν όλο το περιεχόμενό τους και ακόμα λιγότεροι την προέλευσή τους. Είναι βέβαιο ότι στο Άσμα που ακούγεται σήμερα στις γειτονιές είναι ενσωματωμένα τουλάχιστον τέσσερα «Άσματα Αγερμού» που μάλλον ανάγονται στη Βυζαντινή εποχή.
Η πρώτη ενότητα είναι μια τυπική ευχή να είναι καλή η Πρωτομηνιά και η είσοδος του Νέου Έτους:
Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά
κι αρχή - Καλός μας χρόνος
Η επόμενη ενότητα όπως φαίνεται προέρχεται από την «Λόγια» Παράδοση. Κάποιος Διδάσκαλος (ή ιερέας) δίδαξε στους μαθητές του την μεγάλη «Δεσποτική Εορτή» της «Περιτομής του Χριστού» : Ο Χριστός με το Αιγυπτιακό - Σημιτικό Έθιμο της Περιτομής οκτώ ημέρες μετά την γέννησή του «βγαίνει να γνωρίσει τον κόσμο και γίνεται αποδεκτός από τους συμπατριώτες του» :
Αρχή που βγήκεν ο Χριστός
Άγιος και Πνευματικός
στην γήν να περπατήσει
και να μας καλοκαρδίσει
Από την Λόγια Παράδοση φαίνεται να προέρχεται και η τρίτη ενότητα που αναφέρεται στην μνήμη του Μεγάλου Βασιλείου. Είναι πιθανό μάλιστα να σχετίζεται με τον Αρέθα Επίσκοπο Καισαρείας και με την προσπάθεια να μορφωθούν οι πληθυσμοί της Μ. Ασίας τον 10ο αι. μΧ.
(Προβάλλεται ο Μέγας Βασίλειος ως φορέας της παιδείας - που προτρέπει τους γονείς να μορφώνουν τα παιδιά τους. Προβάλλεται επίσης η ιερή τέχνη του καλλιγράφου που πάντα στην Βυζαντινή εικονογραφία κρατά ειλητάριο («χαρτί»), Κάλαμο («πέννα») και «Καλαμάριον» (μελανοδοχείο) :
Άγιος Βασίλης έρχεται από την Καισαρεία.
Βαστάει πέννα και χαρτί
χαρτί και καλαμάρι
[με] Το καλαμάρι έγραφε
και [με] το χαρτί ομίλει.
.........
Και στο ραβδί του ακούμπησε να πει το Αλφαβητάρι...*
Όμως στους στίχους του πρωτοχρονιάτικου άσματος παρεμβάλλονται άλλοι στίχοι που φαινομενικά δεν «δένουν». Για παράδειγμα τι θα πει «Αρχιμηνία - κι αρχιχρονιά - ψηλή μου δενδρολιβανιά»!! Ή τί θα πει «χαρτί και καλαμάρι - δες κι εμέ το παληκάρι»!!! Αν και είναι παράξενες για εμάς οι φράσεις αυτές, είναι πολύ απλή η προέλευσή τους. Ιδού η παράξενη και χαριτωμένη ιστορία αυτών των στίχων που παρεμβάλλονται:
Για την τελική διαμόρφωση του άσματος που γνωρίζουμε σήμερα, έπαιξαν ρόλο «Καλανδιστές» που αυτοσχεδίαζαν. Μάλιστα από τον 13ο αι - όταν οι «Καντάδες» ήταν της μόδας (και ήταν δύσκολο στους νέους χαμηλών τάξεων να πλησιάζουν και να συζητούν με «αρχοντοπούλες») κάποιος τολμηρός νέος ενώ έψαλλε τα Κάλαντα στο πρόπυλο ενός αρχοντικού, σκέφτηκε να στείλει «μήνυμα» στην νέα που κρυμμένη τον άκουγε απ' «τα ψηλά τα παραθύρια» και φαινομενικά έκανε πως δεν τον καταδέχεται.
Ο νέος χρησιμοποιεί ωραίες εκφράσεις και έξυπνα κοσμητικά επίθετα για να κολακεύσει την νέα. Τόσο η τόλμη όσο και η τέχνη του νέου να συνδυάζει στίχους, μας επιτρέπει να υποθέσουμε με επιφύλαξη ότι πρόκειται για μορφωμένο νέο (ίσως Επτανήσιο) της εποχής της Φραγκοκρατίας.
Ας προσέξουμε την αυτοσχέδια προσθήκη : Προσφωνεί την νέα στο μπαλκόνι
«Ψηλή μου δεντρολιβανιά»
«[μοιάζεις με] εκκλησιά μετ' Άγιο θόλος»
Και συνεχίζει ανακατεύοντας τις παρακάτω φράσεις στο Άσμα της Πρωτοχρονιάς :
«Για δεν μας καταδέχεσαι;;»
«Συ είσαι Αρχόντισσα Κυρία».
«Ζαχαρο - καρδιο - ζύμωτη, Δες και εμέ το παληκάρι!!»
«Βασιλικέ μου κατιφέ»
«Άσπρε μου, χρυσέ μου ήλιε!!!»
Σήμερα πολλοί είναι εκείνοι που μη γνωρίζοντας ψάλλουν λάθος τα Πρωτοχρονιάτικα Κάλαντα σε σημείο να μην βγαίνει νόημα : Ο Μέγας Βασίλειος εμφανίζεται να «μην μας καταδέχεται!!!!» ενώ η Καισάρεια «είναι αρχόντισσα Κυρία»(;;;;;).
*Ο ΑΓΙΟ - ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΣ
Γράφει ο Γιώργος Ιωαννίδης
Ο ΑΓΙΟ – ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΣ
Μέχρι το 732 η Ελλάδα υπαγόταν εκκλησιαστικά στη Ρώμη και γιόρταζε πρωτοχρονιά την 1η Ιανουαρίου (ενώ η Κωνσταντινούπολη εόρταζε πρωτοχρονιά το Σεπτέμβριο). Έτσι δεν δυσκολεύτηκαν οι Έλληνες να δώσουν στη μνήμη του Μεγάλου Βασιλείου πρωτοχρονιάτικο χαρακτήρα. Πολλά από τα έθιμα της εορτής είναι απόηχος από αρχαίες ελληνικές λατρείες.
Μέχρι το 1922 στα χωριά της Καππαδοκίας(κατά το πρότυπο των μεγάλων πανηγυριών της αρχαιότητας) το βράδυ της Παραμονής ξεκινούσε πομπή που κατευθυνόταν στα σπήλαια μακριά από τον οικισμό –– έλεγαν ότι ο Άγιος Βασίλειος είχε περάσει κάποτε από εκεί. Οι μετέχοντες κρατούσαν αναμμένες δάδες. Επικεφαλής της πομπής πήγαιναν οι ιερείς. Ακολουθούσαν μουσικά όργανα. Πιο πίσω πήγαιναν οι νέοι του χωριού κρατώντας τουφέκια. Οι νοικοκυρές κουβαλούσαν δίσκους και ταψιά με διάφορα φαγητά. Όλοι προχωρούσαν με χορευτικό βάδισμα στο ρυθμό των μουσικών οργάνων. Όταν έφθαναν στη σπηλιά κρεμούσαν σε ένα δένδρο τα φαγητά πιστεύοντας ότι θα τα ευλογήσει ο Άγιος. Οι ιερείς τελούσαν ολιγόλεπτη δέηση και όλοι έστηναν χορό. Γύριζαν στο χωριό αργά τα μεσάνυχτα.
Η τελετουργική αυτή πρωτοχρονιάτικη πομπή αν και δεν αναφέρεται σε άλλες αγροτικές περιοχές, όμως είναι συνηθισμένη σε άλλα ελληνικά πανηγύρια της υπαίθρου. Στους χριστιανικούς χρόνους οι εορταζόμενοι Άγιοι έγιναν προστάτες των αγρών (όπως ο Γεώργιος και ο Τρύφων) ή της κτηνοτροφίας (όπως ο Μόδεστος) και στη μνήμη τους γίνονται τέτοιες εκδηλώσεις – λιτανευτικές πομπές, αγώνες ιππασίας κ.ά. Το ίδιο και ο Μέγας Βασίλειος ως Ζευγολάτης ἤ Σπορέας, πίστευαν ότι τριγυρίζει στους ἑλληνικούς ἀγρούς και συμμετέχει στο μόχθο τῶν αγροτῶν. Χαρακτηριστικά εἶναι τα Μικρασιατικά «Κάλαντα» :
Ἀρχιμηνιά κι ἀρχιχρονιά. Κι ἀρχή τοῦ Γεναρίου
Κι ἀρχή πού ‘βγῆκεν ὁ Χριστός ‘στην γῆ να περπατήση
Ἐβγῆκε και χαιρέτησεν ὅλους τους ζεγολάτες.
Κι ὁ πρῶτος του χαιρετισμός ἥταν «Ἁγιο – Βασίλης».
«Ἅγιο – Βασίλη Δέσποτα καλό ζευγάρι κάνεις».
«Με την εὐχή σου Κύριε, καλό κι εὐλογημένο».
«Να σε ρωτήσω Δέσποτα, πόσα πινάκια σπέρνεις;»
«Σπέρνω σιτάρι δώδεκα. Κριθάρι δεκαπέντε.
»Μά κεῖνο το ζηλέψανε περδίκια και λαγούδια»…
Ὁ Μέγας Βασίλειος εἶναι διμοφιλής στην ἑλληνική ὕπαιθρο ὄχι μόνο διότι συμμερίζεται το μόχθο και την ταλαιπορία τοῦ ἀγρότη. Ἀλλά διότι εῑναι πάντα κοντά του, τον διδάσκει και τον ἀγαπᾶ. Χαρακτηριστική εἶναι ἡ χαλκογραφία που εἰκονίζει τον Ἅγιο ὡς «Ὁδοιπόρο» που περιφέρεται ἀπό χωριό σε χωριό στηριζόμενος στη ράβδο τοῦ φιλοσόφου, κρατώντας τα παραδοσιακά ἐργαλεῖα γραφῆς («κάλαμο», «καλαμάριον – μελανοδοχεῖο», «χαρτία»). Οἱ ἀγρότες τοῦ ζητοῦν νά ἀκουμπήσει στο ραβδί του ὅπως οἱ παλαιοί Ραψῳδοί και να τους πεῖ λόγους παραμυθίας.
Ὁ διδάσκαλος Βασίλειος ἐνέπνευσε και το γνωστό «ἅσμα ἀγερμοῦ»:
«Βασίλη πόθεν ἔρχεσαι και πόθεν καταβαίνεις;»
«Ἀπό τη μάνα μ’ ἔρχουμαι και σ’ το σκολειό μου ‘πάγω».
«Κάτσε να φᾶς. Κάτσε να πιῆς. Κάτσε να τραγουδήσης».
«Ἐγώ τραγούδια δέν γροικῶ. Ξέρω την Ἀλφα – Βήτα».
«Βασίλη, ἄν ξέρεις γράμματα, πές μας την Ἀλφα – Βήτα».
Και ‘στο ῥαβδί του ἀκούμπησε να εἰπῆ το Ἀλφαβητάρι.
Και το ραβδί του ἥταν ξηρό. Χλωρούς βλαστούς ἐπέτα.
Κι ἀπάνω στα κλωνάρια του περδίκια κελαηδοῦσαν.
Ὄχι περδίκια μοναχά, ἀλλά και περιστέρια.
__________
Πολλά στοιχεία άντλησα από το έργο:
Γεωργίου Μέγα Ἑλληνικαί Ἑορταί καί Ἔθιμα τῆς Λαϊκῆς Λατρείας. Ἀθῆναι 1957
Γιώργος Ιωαννίδης
ΚΑΛΑΝΤΑ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ (Πανελλήνια)
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά,
ψηλή μου δενδρολιβανιά,
κι αρχή καλός μας χρόνος,
εκκλησιά με τ’ άγιο θρόνο.
Αρχή που βγήκε ο Χριστός,
άγιος και πνευματικός,
στη γη να περπατήσει,
και να μας καλοκαρδίσει.
Άγιος Βασίλης έρχεται,
και δε μας καταδέχεται,
από την Καισαρεία,
σ’ εισ’ αρχόντισσα κυρία.
Βαστάει εικόνα και χαρτί,
ζαχαροκάντιο ζυμωτή,
χαρτί και καλαμάρι,
δες και με το παλικάρι.
Το καλαμάρι έγραφε,
τη μοίρα μου την έγραφε,
και το χαρτί ομίλει,
Άγιέ μου καλέ Βασίλη.
Κάτσε να φας, κάτσε να πιεις
κάτσε το πόνο σου να πεις,
κάτσε – κάτσε να τραγουδήσεις,
και να μας – και να μας καλοκαρδίσεις.
-----------------------------------------------
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά ψηλή μου δένδρο λιβανιά.
Κι αρχή-κι αρχή καλός μας χρόνος
εκκλησιά-εκκλησιά με τ' άγιο θρόνος.
Αρχή που βγήκε ο Χριστός άγιος και πνευματικός
στη γη-στη γη να περπατήσει
και να μας-και να μας καλοκαρδίσει.
Άγιος Βασίλης έρχεται -άρχοντες το κατέχετε
από-από την Καισαρεία
σύ 'σ' αρχό- συ 'σ' αρχόντισσα κυρία.
Βαστά εικόνα και χαρτί ζαχαροκάρνο, ζυμωτή
χαρτί και καλαμάρι
δες και με-δες και με το παλικάρι.
Το καλαμάρι έγραφε, τη μοίρα του την έλεγε
και το χαρτί-και το χαρτί ομίλει
Άγιε μου-άγιε μου καλέ Βασίλη.
Και νέον έτος αριθμεί
την του Χριστού περιτομή
και η μνήμη του Αγίου
Ιεράρχου Βασιλείου.
Του χρόνου μας αρχή καλή
και ο Χριστός μας προσκαλεί
την κακία ν' αρνηθούμε
μ' αρετές να στολιστούμε.
Να ζούμε βίον τέλειον
κατά το ευαγγέλιον
με αγάπη με ειρήνη
και με τη δικαιοσύνη.
Χρόνια πολλά και ευτυχή
με καθαρά κι αγνή ψυχή
με χαρά και με υγεία
και με θεία ευλογία.
ΚΑΛΑΝΤΑ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ (ΑΜΟΡΓΟΥ)
Αφέντη, αφέντη ολάφεντε πέντε βολές αφέντη
εσέ σου πρέπει αφέντη μου στο μαύρο καβαλάρης
τρεις να βαστούν τη σέλα σου κι έξε το χαλινάρι
και τρεις να σε παρακαλούν αφέντη καβαλάρη.
Οπούπαμε τ' αφέντη μας ας πούμε της κεράς μας.
Κερά μαρμαροτράχηλη και φεγγαρομαούλα
πούσεις τον ήλιο πρόσωπο και, το φεγγάρι στήθος
και του κοκόρου το φτερό εσείς καμαροφρύδι.
Εδώ που καλαντίσαμε καλά μας επληρώσαν
καλά να παν τα έτη τους και τα υπάρχοντα τους
ρόδα και τριαντάφυλλα εις τα προσκέφαλά τους.
Παλιά κάλαντα της Πρωτοχρονιάς
(Γνωστά στις Δυτ. Επαρχίες)
Αρχιμηνιά κι' αρχιχρονιά κι' αρχή του Γεναρίου
αύριο ξημερώνεται τ' Αγίου Βασιλείου
να τον καλησπερίσομεν αυτό το νιόν αφέντη
πέντε φορές αφέντεψε και πάλι αφέντης είναι
πέντε κρατούν το μαύρο του εννιά το χαλινάρι.
και δέκα τον παρακρατούν αφέντοι καβαλάροι
καβαλικεύει χαίρεται πεζεύνει καμαρώνει
κι' όπου πατήσει ο μαύρος του πηγάδια θεμελιώνει
πηγάδια πετροπήγαδα κι' αυλές μαρμαρωμένες
μέσα σε κείνες τις αυλές τις μαρμαροστρωμένες
σύρμα και σύρμα το λουρί και σύρμα το λογάδι
κι' είς τον άφρον του λογαδιού κοιμάται ο νιός αφέντης
αν τον ξυπνήσω με νερό φοβούμαι μην κρυώσει
κι' αν τον ξυπνήσω με κρασί φοβούμαι μην μεθύσει
φέρετε μήλα δώδεκα, κυδώνια δέκα πέντε
κι' ένα κλαδί βασιλικό ίσως και τον ξυπνήσω.
Είπαμε δα τ' αφέντη μας να πούμε τσή κεράς μας
κερά ψιλή κερά λιγνή κερά καμαροφρύδα
κερά μ' όντέ θα στολιστείς να βάλεις τα καλά οου
τα μάρμαρα ραίζουνε από την ομορφιά σου
κερά μ' οντέ θα στολιστείς να πας στην εκκλλησία
βάζεις τση βάγιες απο μπρός τση βάγιες από πίσω
και του κοράκου το φτερό να μην σου δώσει ήλιος.
κερά την θυγατέρα σου γραμματικός τη θέλει
μ' αν είναι και γραμματικός πολλά προυκιά γυρεύει
γυρεύει μύλους δώδεκα και με τσή μυλωνάδες
γυρεύει αμπέλι ατρύγητα και με τσή τρυγητάδες
γυρεύει ελιές αμάζοχτες και με τσή μαζοχτάδες
γυρεύει και τον ουρανό τ' αστρη και το φεγγάρι
γυρεύει και τη θάλασσα μ' όλα της τα καράβια
γυρεύει και τον κυρ βοριά για να τα τιμονάρει.
Είπαμε δα και τσή κεράς να πούμε και τσή βάγιας
'Αψε βαγίτσα το κερί άψε και το λιχνάρι
να μπαινοβγείς στην κάμαρα να δεις τί θα μας βγάλεις
Γι' απάκια για λουκάνικα γι' αυγά καθαρισμένα
γι' άπο την μαύρην όρνιθα κανένα αυγουλάκι
κι' αν τά κανε κι' ή γαλανή να γίνουν ζευγαράκι
γι' από τον γέρο πίθαρο καμιά σταλιά λαδάκι
γι' από τον γέρο βάρελο καμιά σταλιά κρασάκι
γι' από το σακουλάκι σας κανένα δεκαράκι
Αν είναι με το θέλημα χρυσή μου περιστέρα
ανοίξετε την πόρτα σας να πούμε καλησπέρα
(Ύστερ' άπο το φιλοδώρημα)
Έπα πού καλαντήσαμε καλά μας επληρώσαν
καλά να είν' τα έτη τους και τα ποδόματά τους
κι' αν έχουν θηλυκό παιδί καλή μοίρα να λάβει
του Βασιλέα τον υιόν άνδρα να τόνε πάρει
Πάλι κι' αν είν' αρσενικό στη σέλα καβαλάρης
να σιέται να λυγίζεται να πέφτει το λογάδι ,
να το μαζεύουν άρχοντες να κάνουν δακτυλίδια
και τα μικρά αρχοντόπουλα μικρά παραμισίδια.
Καλή νύκτα σας και χρόνια πολλά
Ζακυνθινά κάλαντα πρωτοχρονιάς
Ζακυνθινα καλαντα πρωτοχρονιας Τραγουδισταδες τση Ζακυθος :
Πρωτοχρονιά πιο χαρωπή, εφέτος ήρθε πάλι
γεμάτη υγεία και χαρά, με όλα της τα κάλη
Όλοι μας να γιορτάσουμε, όλοι μας να χαρούμε
Άγιος Βασίλης έρχεται, κάλαντα για να πούμε
'’ Χρόνια πολλά σας ψάλουμε, γλυκά, ευτυχισμένα
και πάντα υγεία και χαρά, να φεύγουν ένα ένα
Χρόνια πολλά σας ψάλουμε, γλυκά, ευτυχισμένα
και πάντα υγεία και χαρά, να φεύγουν ένα ένα `'
----------------------------------------------
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά κι αρχή καλός μας χρόνος
υγεία αγάπη και χαρά να φέρει ο νέος χρόνος. (δις)
Να ζήσει ο κύρης ο καλός, να ζήσει κι η κυρά του
όλα του κόσμου τα καλά να έχει η φαμελιά του.(δις)
Να ζήσει τ' αρχοντόπουλο πού 'χει καρδιά μεγάλη
σε μας και στην παρέα μας ένα φλουρί να β(γ)άλει.(δις)
Κάλαντα Πρωτοχρονιάς Θράκης
ΑΓΙΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ ΕΡΧΕΤΑΙ
Άγιος Βασίλης έρχεται, Γενάρης ξημερώνει,
Σαν φέτος παλληκάρια μου, σαν φέτος και του χρόνου.
Βασίλη μ' μπόθεν έρχεσαι και μπόθεν κατεβαίνεις;
Από τα ξένα έρχομαι, στο σπίτι μου πηγαίνω.
Βασίλη ξέρεις γράμματα; πες μας την αλφαβήτα.
Στην πατερίτσα 'κούμπησε να πει την αλφαβήτα
Κι η πατερίτσα ήταν χλωρή κι απόλυσε κλωνάρια,
Κλωνάρια, χρυσοκλώναρα, χρυσά, μαλαματένια.
Κι ένα μικρό, μικρούτσικο, μικρό και χαϊδεμένο,
Μικρό το έχει η μάνα του, μικρό κι ο μπαμπάς του.
Το έλουζε , το χτένιζε και στο σχολειό το στέλνει
Κι ο δάσκαλος το καρτερεί, με τη χρυσή τη βέργα.
Παραπονέθη το παιδί, στη μάνα του πηγαίνει.
Παιδί μου που 'ν τα γράμματα, παιδί μου που 'ν' ο νους σου
Τα γράμματα είναι στο χαρτί κι ο νους μου στα παιχνίδια.
Κάλαντα Πρωτοχρονιάς Ικαρίας
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά ψηλή μου δεντρολιβανιά
κι αρχή καλός μας χρόνος εκκλησιά με τ’ άγιο θρόνος.
Αρχή που βγήκεν ο Χριστός Άγιος και πνευματικός
στη γη να περπατήσει και να μας καλοκαρδίσει.
Άγιος Βασίλης έρχεται και εμ μας καταδέχεται
από την Καισαρεία συ σ’ αρχόντισσα κυρία.
Βάλτε μας κρασί να πιούμε και του χρόνου να σας πούμε.
Και του χρόνου να σας πούμε βάλτε μας κρασί να πιούμε. (Επωδός)
Ηύρα την πόρτα σου ανοιχτή θαρρώ πως έχεις και πηχτή,
φοινίκια, λουκουμάδες και κρασί με τους κουβάδες.
Κατέβηκεμ μια πέρδικα στον ποταμό την εύρηκα
και βρέχει τα φτερά της στα γαλανά νερά της.
Κι έβρεξε τον αφέντη μας το όνομα νοικοκύρη το λεβέντη μας.
Επωδός
Εσένα όνομα νοικοκύρη πρέπει σου βάλε στραβά το φέσι σου.
Και πάλι ξαναπρέπει σου καρέκλα κορδονένια,
για ν’ ακουμπάς την πλάτη σου τη μαργαριταρένια.
Και πάλι ξαναπρέπει σου στ’ άλογο να καθίσεις,
τη γη να μην αγγίζεις.
Επωδός
Πολλά `παμε τ’ αφέντη μας, να πούμε της κεράς μας.
Κερά ψηλή, κερά λιγνή, κερά γαϊτανοφρύδα
πού `χεις τον ήλιον πρόσωπο και το φεγγάρι στήθος
και του κοράκου τα φτερά τα `χεις τα πανωφρύδια.
Επωδός
Πολλά `παμε και της κεράς, να πούμε και του γιου σας.
Έχετε γιο στα γράμματα και γιο εις το κοντύλι,
να τ’ αξιώσει ο Θεός, να βάλει πετραχήλι.
-----------------------------------------------------------------
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά, ψηλή μου δεντρολιβανιά
κι αρχή καλός μας χρόνος, εκκλησιά με τ' άγιος θρόνος
Άγιος Βασίλης έρχεται από τον κάβο Πάπα
βαστάει και στην πλάτη του μια μαλλιαρή θυλάκα
να βάλει μέσα τα ψωμιά, τις τηγανίτες, τα λεφτά
- Εσένα, αφέντη, πρέπει σου καρέκλα καρυδένια
για ν' ακουμπάς τη μέση σου τη μαργαριταρένια
- Και πάλι ξαναπρέπει σου, βάλε στραβά το φέσι σου
και δίπλα το βρακί σου για να σκάσουν οι εχθροί σου
- Πολλά ΄παμε τ΄αφέντη μας ας πούμε της κυράς μας
- Κυρά ψηλή, κυρά λιγνή, κυρά ταπανοφρύδα
που έχεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι στήθος
και του κοράκου τα φτερά τα ‘χεις ταπανοφρύδια
που όταν λουστείς και χτενιστείς και πας στην εκκλησιά σου
η στράτα* ρόδα γέμισε απ' την περπατησιά σου
- Πολλά ‘παμε και της κυράς, ας πούμε και της κόρης
- Έχεις και κόρην όμορφη, που δεν έχει ιστορία
ούτε στην Πόλη βρίσκεται, ούτε στη Βενετία
- Έχεις και κόρη όμορφη, βάλ' τηνε στο ζεμπίλι
και κρέμασέ τηνε ψηλά, να μη τη φάν΄ οι ψύλλοι
- Πολλά ‘παμε, πολλά ‘παμε, μα δε μας εκεράσατε
κι αν ακόμα θε να πούμε, βάλτε μας κρασί να πιούμε
- Εφάγαμε τον πετεινό, να φάμε και την κότα
και δώστε μας το φλουράκι μας, να πάμε σ' άλλη πόρτα...
Κάλαντα Πρωτοχρονιάς Κέρκυρας
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά, πρώτη του Γεναρίου
αύριο ξημερώνεται τ' Αγίου Βασιλείου
Άγιος Βασίλης έρχεται, από την Καισαρεία
βαστάει εικόνα και χαρτί, χαρτί και καλαμάρι
Το καλαμάρι έγραφε και το χαρτί μιλούσε!
- Βασίλη πόθεν έρχεσαι και πόθε κατεβαίνεις;
- Από τη μάνα μ' έρχομαι και στο σχολειό πηγαίνω,
να μάθω τ' άγια γράμματα και τ' άγιο Ευαγγέλιο!
Σ' αυτήν την πόρτα που ‘ρθαμε, πέτρα να μη ραγίσει,
κι ο νοικοκύρης του σπιτιού, χρόνια πολλά να ζήσει!
Να ζήσει χρόνους εκατό και να τους απεράσει,
και στων παιδιών του τις χαρές κουφέτα να μοιράσει!
Κυρά χρυσή, κυρ' αργυρή, κυρά μαλαματένια,
που σε χτενίζουν άγγελοι με τα χρυσά τους χτένια,
Άνοιξε το πουγκάκι σου το μαργαριταρένιο,
και δώσε μ' ένα τάλληρο, ας είναι κι ασημένιο!
Και τώρα καληνύχτα σας, καλό ξημέρωμά σας,
κι ο Άγιος Βασίλειος να ‘ναι βοήθειά σας!
Κεφαλονίτικα κάλαντα πρωτοχρονιάς
Άγιος Βασίλης έρχεται Γενάρης ξημερώνει
ο μήνας που μας έρχεται το χρόνο φανερώνει.
Τραλαλά...
Την άδεια γυρεύουμε στο σπίτι σας να μπούμε
τον άγιο με όργανα και με φωνές να πούμε.
Τραλαλά...
Εκοίταξα στον ουρανό και είδα δυο λαμπάδες
και με το καλωσόρισες καλές σας εορτάδες
Τραλαλά...
Και πάλι ξανακοίταξα και είδα δυο στεφάνια
και με το καληνύχτισμα καλά σας Θεοφάνια.
Τραλαλά...
Κάλαντα Πρωτοχρονιάς Κρήτης
Ταχιά ταχιά ν’ αρχιμηνιά ταχια ν’ αρχή του χρόνου
που βγήκε και περπάτησε ο Κύριος στον κόσμο.
Και βγήκε και χαιρέτησε ούλους τσοι ζευγολάτες
κι ο πρώτος που του πάντηξε ήταν Αϊ Βασίλης..
"Πολλά τα έτη Βασιλιό, καλό ζευγάρι'ν έχεις.."
"Καλό το λες αφέντη μου καλό κι ευλοϊμένο.
Η Χάρη Σου το βλόϊσε με το δεξί Σου χέρι,
με το δεξί, με το ζερβί, με το μαλαματένιο.
Μάλαμα είν’ τ’ αλέτρι μου κι ασήμι ο ζυγός μου,
ως και το βουκεντράκι μου τ’ ΑΪ Γιωργιού κοντάρι
και τ’ αποζεύλι του ζυγού κουκί μαργαριτάρι."
Και πάλι ξαναπέρασε και ξαναρώτησε ν’ τον..
"Πέ μου να ζήσεις Βασιλιό πόσα μουζούρια σπέρνεις;"
"Σπέρνω σταράκι δώδεκα κριθάρι δεκαπέντε,
ταγή και ρόβι δεκοχτώ κι απο νωρίς στο στάβλο.
Κι έσπειρα κάτω στο γιαλό κάτω στο περιγιάλι,
μουζούρια στάρι'ν έσπειρα μουζούρια λεπτοκάρυ.
Κι εκεί το νεριαστήκανε περδίκια και λαγούδια
κι απ’ τα ξεπερδικίσματα έβγαλα χίλια μούδια
κι απ’ τα ξελαγουδίσματα δεν είχα μπλιό που βάλω
και πήρα το στρατί στρατί στο Θραψανό να πάω
να πα’ να βρω τον πιθαρά, πιθάρια για να πάρω.
Στο δρόμο με συναπαντούν οι σκύλοι οι γ'Ιουδαίοι
κάθου γ'και τυραννούσι με τραγούδια να τους λέω.
Ο Δάσκαλος δε μου’ μαθε τραγούδια να σας λέω,
την Αλφαβήτα μου’ μαθε κι εκείνη σας’ ε λέω."
Και στο ραβδί ν’ του ακούμπησε να πει την Αλφαβήτα
και το ραβδί ν’ του ήτω ξερό χλωρούς βλαστούς και βγάνει
και πάνω σε χλωρό βλαστό αετοφωλιά χτισμένη
και μέσα στην αετοφωλιά Χώρα ξετελεμένη!!!
Μα επόπαμε του Βασιλιού τ’ Αφέντη μας να πούμε..
"Μέσα κοιμάτ’ Αφέντη μας στα πούπουλα θεσμένος
και ποιος θα μπει και ποιος θα βγει να μας τον’ ε’ ξυπνήσει
και θα βαστά ροδόσταμο να τον ροδοσταμνίσει;"
"Εγώ θα μπω κι εγώ θα βγω να σας τον’ ε’ ξυπνήσω
και θα βαστώ ροδόσταμο να τον ροδοσταμνίσω.
Ξύπνησε Αφέντη, ξύπνησε κι εκκλησιές συμένουν,
το εν υψίστη ψάλουσι κι εσένα ανιμένουν.
Να φας απο λαγού πλευρά κι απ’ αγριμιού τη μέση,
να φας κι απο την πέρδικα την αϊδονολαλούσα,
που κελαηδούσε το πρωί κι εξύπνα τα κοράσια
κι εξύπνα και τσοι γέροντες απου τα σπηλιαράκια."
Μα επόπαμε τ’ Αφέντη μας να πούμε τση Κερά μας..
"Κερά μαρμαροτράχιλη και φεγγαρομαγούλα,
Κερά το φουστανάκι σου είναι κακοραμμένο
και φέρε μου το εις το σκολειό να σου το καλοράψω.
Να βάλω αϊτούς και περαϊτούς πουλιά και χελιδόνια,
να κελαηδούνε τα πουλιά να λεν’ τα χελιδόνια.
Κερά το παπουτσάκι σου είναι κακοραμμένο
και φέρε μου το στο σκολειό να σου το καλοράψω.
Να βάλω ασήμι στην οργιά μαργέλι στο μουζάκι,
να σέρνω και το λυρατζή να παίζει το λυράκι
κι εσύ Κερά να κάθεσαι να κάνεις σεϊράκι."
Μα επόπαμε και τση Κεράς να πούμε και του γιού ν’ τως..
"Επα’ χουν τον καλόν υγιό το μοσχοκανακάρη
λούγου ν’ τον και χτενίζου ν’ τον και στο σκολειό τον πέμπουν
κι ο Δάσκαλος τον έδειρε με το χρυσό βιτσάρι
και η κερά Δασκάλισα με το μαργαριτάρι."
"Σήκω υγιέ να χτενιστείς σήκω υγιέ ν’ αλλάξεις
να πας σε τάφο του Χριστού να ηδεις αν ε’ γνωρίσεις
τον πλούσιο απου το φτωχό να τον’ ε’ ξεχωρίσεις,
χώρια θα ηδεις την κεφαλή και χώρια τ’ άλλο σώμα,
ετσά το πρόδειξε ο Θεός να γινομέστα χώμα.."
Μα επόπαμε του γιόκα ν’ τως να πούμε και τση κόρης..
"Επα’ χουν κόρην όμορφη γραμματικός τη θέλει,
μα αν είναι και γραμματικός πολλά λεφτά γυρεύει.
Γυρεύει αμπέλια ατρύγητα, χωράφια με σιτάρια,
γυρεύει και τη θάλασσα μ’ ούλα τζη τα καράβια."
Μα επόπαμε τση κόρης τως να πούμε και τση βάγιας..
"Βαγίτσα άψε το κερί άψε και το διπλέρι
και κάτσε και ντουχιούντησε ήντα θα μας ε’ φέρεις.
Βάλε στο τσέστο κάστανα στο τσέστο πορτοκάλια
και φέρε και γλυκό κρασί να πιουν τα παλληκάρια.
Κι απο το πιθαράκι σας που’ χετε τα καρύδια,
να μας ε’ ποχερίσετε αν’ είν’ πολλά γ'ή λίγα.
Κι απο το πιθαράκι σας που’ χετε τσι σταφίδες,
να μας ε’ ποχερίσετε αν’ είν’ πολλές γ'ή λίγες.
Κι απο τη μαύρη'ν όρνιθα κανένα αβγουλάκι,
κι αν είν’ απου τη γαλανή ας είν’ και ζευγαράκι.
Κι απο τ’ απακολούκανα κι απο πλευριάς κομάτι,
κι απο τον πόρο του βουτσού να πιούμε μια γεμάτη.
Κι αν είναι με το θέλημα άσπρη μου περιστέρα,
ανοίξετε την πόρτα σας να πούμε καλημέρα."
"Καλημέρα, χρόνια πολλά."
"Επά που καλαντίσαμε καλά μας ε’ πλερώσα,
καλά να πα’ ν’ τα έχει ν’ τως και τα ποδώματα ν’ τως"
Σημείωση:
Αν η οικογένεια δεν είχε παιδιά οι καλαντιστές έλεγαν:
"Επά παιδί δεν έχουνε ο Θιός να τως ε’ πέψει,
κι αν είν’ α σερνικό παιδί στη σέλα καβαλάρης
να σειέται να λυγίζεται να πέφτει το λογάρι
να το μαζώνει η μάνα ν’ του να’ χει χαρά μεγάλη.
Πάλι κι αν είναι θηλυκό μοίρα καλή να κάμει
του Ρεζοσπάντη τον υγιό άντρα να τον ε’ πάρει.
-------------------------------------
Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα Κρήτης Α
Ταχειά ταχειά ν” αρχιχρονιά κι αρχή του Γεναρίου,
αύριο ξημερώνεται τ” Αγίου Βασιλείου.
Πρώτα που βγήκεν ο Χριστός στη γη να περπατήσει,
εβγήκε και χαιρέτησε όλους τους ζευγολάτες.
Τον πρώτο που χαιρέτησε ήταν o ’γιος Βασίλης
-Καλώς τα κάνεις Βασιλειό, καλόν ζευγάριν έχεις;
-Καλό το λες αφέντη μου καλό και ευλογημένο,
που το “βλογά η χάρη σου με το δεξιό σου χέρι,
με το δεξιό με το ζερβό με το μαλαματένιο.
-Για πες μου Αη Βασίλη μου πόσα μουζούρια σπέρνεις;
-Σπέρνω σταράκι δώδεκα, κριθάρι δέκα πέντε
ταή και ρόβι δεκαοχτώ κι από νωρίς στο στάβλο.
Εθέρισα κι αλώνεψα κι έκαμα χίλια μόδια,
και τα κορκοσκινίσματα χίλια και πεντακόσια.
Μα τ” άλλα δεν εμέτρησα γιατί Χριστός επέρνα,
και κειά που στάθην” ο Χριστός χρυσόν δεντρίν εβγήκεν,
και κειά που μεταπάτησε χρυσό κυπαρισσάκι,
που “χε στην μέση τον σταυρό και στην κορφή την βρύση,
στα μεσοκλωναράκια του πέρδικα κακαρίζει.
-Κακάριζε κακάριζε πέρδικα κορωνάτη,
μα επά τον έχουν τον υγιό, το μοσχοκανακάρη.
Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα Κρήτης Β
Καλήν ημέραν άρχοντες αν είναι ορισμός σας,
Χριστού την Θείαν γέννηση να πω στ” αρχοντικόν σας.
Σήμερον ειν” αρχιμηνιά και είναι και πρώτη ημέρα,
και ήρθε ο Μάρτης και ηύρε μας τον καθαρόν αέρα.
Δώστε μας και τον κόπο μας, ότι “ναι ο ορισμός σας,
και ο Χριστός μας πάντοτε να είναι βοηθός σας.
Κι αν είναι με το θέλημα χρυσή μου περιστέρα,
άνοιξε και την πόρτα σου να πούμε καλησπέρα.
Του χρόνου πάλι να “ρθουμε μ” υγεία να σας βρούμε,
στο σπίτι σας χαρούμενους κι όλοι να τραγουδούμε.
Και του καιρού χαιράμενοι να ειν” η αφεντιά σας,
ο νοικοκύρης κι η κερά και τα παιδόγγονά σας.
Ταχιά – ταχιά ν” αρχιμηνιά, ταχιά ν” αρχή του χρόνου,
ταχιά “ναι που επροπάτηξεν ο Κύριος του Κόσμου.
Εκιά που πέρασε ο Χριστός χρυσά δεντρά ανθούσαν,
κι απάνω στα κλωνάρια τους πέρδικες κελαηδούσαν.
Σε τούτονε τ” αρχοντικό ερέχτηκα και μπήκα,
γιατί “ναι τα δοκάρια του μηλιές και κυπαρίσσα.
Μα ακόμη δεν το ηύρηκες το μάνταλο ν” ανοίξεις,
να μας εδώσεις κατιτίς κι ύστερα να σφαλίξεις.
Κι εδά καληνυχτίζουμε κι εσένα πρωταφέντη,
ολοχρονίς στο σπίτι σου ο Θιός καλό να πέμπει.
Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα Κρήτης Γ
Ταχιά ταχιά ειν” αρχιμηνιά, ταχιά ειν” αρχή του χρόνου,
ταχιά ειν” όπου περπάτησε αφέντης μου στον κόσμο.
Και βγήκε και χαιρέτησε όλους τους ζευγολάτες,
κι ο πρώτος που χαιρέτησε ήταν ο Αγιός Βασίλης.
- Ώρα καλή σου βασιλιά τι σπέρνεις την ημέρα,
με το στραβό, με το κουτσό με το στεφανοκέρι;
- Σπέρνω κριθάρι δώδεκα και στάρι δεκαπέντε,
ταγί και ρόβι δεκαοχτώ κι από νωρίς στο στάβλο.
Μουζούρι στάρι έσπειρα κάτου στο περιγιάλι,
και ωτί τ” ανεργιαστήκανε περδίκια και λαγούδια.
- Στένω βροχάδες για λαγούς και πλάκες για περδίκια,
ούτε λαγούδια έπιασα, ούτε λαγούδια πιάνω.
Επά που καλαντρίσαμε καλά μας επληρώσαν,
πολλά να έχει τα έχη τους και τα ποδόματά τους.
Και αν έχουν και αρσενικό παιδί στη σέλα καθισμένο,
να σιέται να λυγίζεται να πέφτει το λογάδι,
να το μαζώνει η μάνα του, να “χει χαρά μεγάλη.
- Άψε Βαΐτσα το κερί, άψε και το λυχνάρι,
και κάτσε και ντουσούντιζε ίντα θα μας εφέρει.
Για πα και για λουκάνικο, κι απ” αγριμιού κομμάτι,
κι από τη μαύρη όρνιθα κανένα αυγουλάκι,
κι αν το “κανε κι η γαλανή ας είναι ζευγαράκι.
---------------------------------
Ανοίξετε τη πόρτα σας
τα κάλαντα να πούμε
και βάλτε και μιά ρακή,
για να σας ευχηθούμε
Ταχιά ταχιά'ναι αρχιχρονιά
Πρώτη γιορτή του χρόνου,
αρχή που βγήκε ο Χριστός
στη γη να περιπατήσει.
Και εβγήκε και χαιρέτησε
όλους τους ζευγολάτες.
Και ο πρώτος που χαιρέτησε
ήταν Άγιος Βασίλης
Καλώς τα κάνεις Βασιλειό,
καλόν ζευγάριν έχεις.
Καλό το λες αφέντη μου καλό
και ευλογημένο,
η χάρη σου το βλόγησε
με το δεξιό σου χέρι,
με το δεξιό με το ζερβό
με το μαλαματένιο.
Για πες μου Άη Βασίλη μου
πόσα μουζούρια σπέρνεις;
Σπέρνω σταράκι δώδεκα,
κριθάρι δέκα πέντε
ταγή και ρόβι δεκαοχτώ
κι από νωρίς στο στάβλο.
Φέρε καρύδια, κάστανα,
πανιέρια λεπτοκάρυα
και φέρε και γλυκό κρασί
να πιουν τα παλικάρια
Και από την μαύρη όρνιθα
κανένα αβγουλάκι
και αν είναι από τη γαλανή
ας είν’ και ζευγαράκι
Και από το λαδοπίθαρο
σκια μια οκά λαδάκι
και ας είναι και περσότερο
κρατούμε 'μείς ασκάκι
Τέσσερα πέντε πράγματα
που τάχει η περιστέρα
ανοίξετε την πόρτα σας
να πούμε καλησπέρα.
Μακεδονίτικα κάλαντα πρωτοχρονιάς
Ήρθε πάλι νέο έτος εις την πρώτη του μηνός
ήρθα να σας χαιρετίσω, δούλος σας ο ταπεινός.
Ο Βασίλειος ο Μέγας ιεράρχης θαυμαστός
εις την οικογένειά σας νά 'ναι πάντα βοηθός.
Τα παιδιά εις το σχολείο να πηγαίνουνε συχνά
να μαθαίνουνε το βίο, της πατρίδας τα ιερά.
Και για τους ξενιτεμένους έχω να σας πω πολλά,
σας αφήνω "καληνύχτα" και του χρόνου με υγειά.
Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα Δυτικής Μακεδονίας
Άγιος Βασίλης έρχεται, Γενάρης ξημερώνει,
σα φέτος και του χρόνου.
Εδώ σε τούτη την αυλή, στο μαρμαροστρωμένο,
εδώ ’χουν χίλια πρόβατα και δυο χιλιάδες γίδια.
Σαν τα μυρμήγκια περπατούν, σαν τα μελίσσια πάνε,
με τη φλογέρα τα λαλούν, με την αντρειά τα διώχνουν.
Χρόνια πολλά, καλή χρονιά στο σπίτι σας.
Παραδοσιακά Πρωτοχρονιάτικα Κάλαντα Πάτμου
Ποντιακά κάλαντα Πρωτοχρονιάς
Στα Ποντιακά Πρωτοχρονιάτικα Κάλαντα συναντούμε σημαντικές παραλλαγές, με σημαντικότερες αυτές της Γαράσαρης. Όλοι σχεδόν οι στίχοι είναι αφιερωμένοι στην υπό τούρκικη κατοχή Κωνσταντινούπολη, μεταβάλλοντας το χαρμόσυνο μήνυμα της έλευσης της νέας χρονιάς σε θρήνο και μοιρολόι.
Ποντιακά κάλαντα
Αρχή κάλαντα κι αρχή του χρόνου κι αρχή του χρόνου.
Πάντα κάλαντα, πάντα του χρόνου πάντα του χρόνου.
Αρχή μήλον εν κι αρχή κυδών εν κι αρχή κυδών εν
Κι αρχή βάλσαμον το μυριγμένον το μυριγμένον.
Εμυρίστεν ατό ο κόσμος όλον ο κόσμος όλον.
Για μύριστ ατό και εσύ αφέντα καλέμ αφέντα.
Λύσον την κεσέ σ και δος παράδας και δος παράδας.
Κι αν ανιοιείς μας χαράν σην πόρτας σ χαράν σην πόρτας σ.
Ευχές Χρόνια Πολλά, πάντα και του χρόνου
Καλή χρονία και σ όλα τα σπίτ(ι)α υείαν κι ευλοίαν
Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα Σάμου:
Άγιος Βασίλης έρχεται
ποπίσω απ' το καμάρι
βαστά μυζήθρες και τυριά
βαστά κι ένα γκινάρι
Εμείς εδώ δεν ήρθαμε
να φάμε και να πιούμε
μον' έχεις κόρην έμορφην
κι ήρθαμε να την δούμε
Φέρτε μας κρασί να πιούμε
και του χρόνου να σας πούμε
Αν έχεις κόρην έμορφην
βάλτηνε στο ζιμπίλι
και κρέμασέ τηνε ψηλά
να μην τη φαν' οι ψύλλοι
Σ' αυτό το σπίτι που ‘ρθαμε
τα ράφια ειν' ασημένια
του χρόνου σαν και σήμερα
να ‘ναι μαλαματένια
Φέρτε μας κρασί να πιούμε
και του χρόνου να σας πούμε (δις)
Πηγές :
http://el.wikisource.org/wiki/%CE%A0%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%AC_%CE%BA%CE%AC%CE%BB%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B1_%CE%A0%CF%81%CF%89%CF%84%CE%BF%CF%87%CF%81%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%AC%CF%82
http://database.emthrace.org/music/track_show.cfm?areaid=1&trackid=302
http://www.logia.gr/quote/%CE%AC%CE%B3%CE%BD%CF%89%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%82/%CE%BA%CE%AC%CE%BB%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B1-%CF%80%CF%81%CF%89%CF%84%CE%BF%CF%87%CF%81%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%AC%CF%82
http://users.sch.gr/geioanni/sel-eortes=1/sel-eortes=2=EKKLHS_EORTOLOGIO/sel-xristougenna/6.htm
http://www.stixoi.info/stixoi.php?info=Lyrics&act=det2edit&song_id=50427
http://www.stixoi.info/stixoi.php?info=Lyrics&act=details&song_id=32950
http://www.poly-gelio.gr/%CE%BA%CE%B1%CE%BB%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%80%CF%81%CF%89%CF%84%CE%BF%CF%87%CF%81%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%B1%CF%82/
http://www.stixoi.info/stixoi.php?info=Lyrics&act=details&song_id=32950
http://www.poly-gelio.gr/%CE%BA%CE%B1%CE%BB%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%80%CF%81%CF%89%CF%84%CE%BF%CF%87%CF%81%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%B1%CF%82/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου