Αγία Παρασκευή Κερατέας. Φωτογραφία από το αρχείο : Γραμματεία Ιεράς Μητροπόλεως Μεσογαίας καὶ Λαυρεωτικής. Έργο «Τὰ Βυζαντινὰ καὶ Μεταβυζαντινὰ Ἐξωκκλήσια τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μεσογαίας καὶ Λαυρεωτικῆς» (4).
Αγία Παρασκευή: Χτίστηκε την περίοδο της Τουρκοκρατίας στα ερείπια του αρχαίου ναού της Ειλείθυιας Ήρας, βρίσκεται κοντά στην κεντρική πλατεία, δυτικά του κτιρίου Δροσόπουλου. Μονόχωρος καμαροσκέπαστος ναός της μεταβυζαντινής εποχής με εντοιχισμένο ανάγλυφο υπέρθυρο στη Δυτική όψη. Στο εσωτερικό φέρει τοιχογραφίες της σχολής του Γ. Μάρκου. Πανηγυρίζει της Αγίας Παρασκευής, στις 26 Ιουλίου.
Αγία Παρασκευή Κερατέας (5) Φωτογραφία από το αρχείο του http://www.forkeratea.com/2013/07/blog-post_1647.html
Γενικά
Ο ναός της Αγίας Παρασκευής βρίσκεται στην ομώνυμη οδό, πίσω από τον μητροπολιτικό ναό του Αγίου Δημητρίου, στην πλατεία απέναντι από τον Άγιο Θωμά. Η Αγία Παρασκευή βρίσκεται στο κέντρο της πόλης και είναι πολύ δημοφιλής αφού αρκετοί ευσεβείς περαστικοί εισέρχονται καθημερινά για ένα σύντομο προσκύνημα, όπως ακριβώς συμβαίνει και με την Αγία Παρασκευή Μαρκοπούλου που επίσης βρίσκεται στο κέντρο της πόλης.
Αγία Παρασκευή Κερατέας. Φωτογραφία από το αρχείο : Γραμματεία Ιεράς Μητροπόλεως Μεσογαίας καὶ Λαυρεωτικής. Έργο «Τὰ Βυζαντινὰ καὶ Μεταβυζαντινὰ Ἐξωκκλήσια τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μεσογαίας καὶ Λαυρεωτικῆς» (4).
Αγία Παρασκευή Κερατέας. Φωτογραφία από το αρχείο : Γραμματεία Ιεράς Μητροπόλεως Μεσογαίας καὶ Λαυρεωτικής. Έργο «Τὰ Βυζαντινὰ καὶ Μεταβυζαντινὰ Ἐξωκκλήσια τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μεσογαίας καὶ Λαυρεωτικῆς» (4).
Είναι μια απλή μονόχωρη βασιλική, των μεταβυζαντινών χρόνων, με διαστάσεις 4.80 x 9.00 μ. (χωρίς την κόγχη), που καταλήγει σε ακανόνιστη τρίπλευρη αψίδα Ιερού, με μικρό πολεμιστροειδές παράθυρο, που παραπέμπει στα χρόνια της τουρκοκρατίας . Η στέγη είναι δικλινής με ανακαινισμένη κεράμωση, ενώ πρόσφατα έχει προστεθεί χαμηλό τοιχίο (πεζούλι) στην νότια και στη δυτική πλευρά. Στην τοιχοποιία του ναού, που είναι από αργολιθοδομή, έχουν εντειχιστεί αρχαία ανάγλυφα υλικά, όπως π.χ. το εντοιχισμένο ανάγλυφο υπέρθυρο πάνω από την είσοδο.
Αγία Παρασκευή Κερατέας. Φωτογραφία από το αρχείο : Γραμματεία Ιεράς Μητροπόλεως Μεσογαίας καὶ Λαυρεωτικής. Έργο «Τὰ Βυζαντινὰ καὶ Μεταβυζαντινὰ Ἐξωκκλήσια τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μεσογαίας καὶ Λαυρεωτικῆς» (4).
Η είσοδος στο ναό γίνεται από μία σχετικά χαμηλή πεταλοειδή πόρτα. Δύο ήταν οι λόγοι που στους ναούς της τουρκοκρατίας οι πόρτες ήταν χαμηλές. Αφ’ ενός να υπενθυμίζει στους πιστούς ότι θα έπρεπε να υποκλίνονται όταν μπαίνουν στο ναό, ώστε να συναισθάνονται την ιερότητα του χώρου και αφ’ ετέρου να μη μπαίνουν στο ναό οι Τούρκοι, έφιπποι όπως συνήθιζαν (3).
Αγία Παρασκευή Κερατέας. Φωτογραφία από το αρχείο : Γραμματεία Ιεράς Μητροπόλεως Μεσογαίας καὶ Λαυρεωτικής. Έργο «Τὰ Βυζαντινὰ καὶ Μεταβυζαντινὰ Ἐξωκκλήσια τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μεσογαίας καὶ Λαυρεωτικῆς» (4).
Εσωτερικά ο ναός είναι καμαροσκεπής με χαμηλό φυσικό φωτισμό. Στο βόρειο και στο νότιο τοίχο συναντάμε τρεις σειρές τυφλών τόξων (αρκοσόλια), όπου η τρίτη αψίδα εισέρχεται μέσα στο Ιερό. Το τέμπλο είναι κτιστό και σαφώς μεταγενέστερο με δύο εισόδους, ενώ στο επιχρυσωμένο γύψινο αέτωμα υπάρχει παράσταση της Φιλοξενίας του Αβραάμ από την αναγεννησιακή τέχνη του 19ου αιώνα (1).
Το εσωτερικό του ναού θα πρέπει να ήταν παλιότερα κατάγραφο, ενώ σήμερα το μεγαλύτερο μέρος των τοιχογραφιών έχει καταστραφεί ή ασβεστωθεί και όσες έχουν απομείνει (στην κόγχη του Ιερού και στο βόρειο και νότιο τοίχο) είναι ασυντήρητες και δυσκολοδιάκριτες από την καπνιά των κεριών. Οι τοιχογραφίες είναι της σχολής του γνωστού αγιογράφου Γ. Μάρκου από το Άργος. Χρονολογούνται κατά το 18ο αιώνα, ενώ η χρονολόγηση του ναού πιθανολογείται γύρω στο 1700 μ.Χ. (1).
Αγία Παρασκευή Κερατέας (5) Φωτογραφία από το αρχείο του http://www.forkeratea.com/2013/07/blog-post_1647.html
Ο ναός είναι ανοιχτός και επισκέψιμος, ανήκει στην ενορία του μητροπολιτικού ναού του Αγίου Δημητρίου. Λειτουργεί και λειτουργεί αρκετά συχνά, ενώ διενεργούνται και μυστήρια. Πανηγυρίζει στις 26 Ιουλίου, της Αγίας Παρασκευής με πανηγυρικό εσπερινό και θεία Λειτουργία, οπότε λαμβάνει χώρα και άλλο ένα πανηγύρι της Κερατέας.
Ιστορία
Υπάρχει η πληροφορία ότι στο ναό βρισκόταν εντειχισμένη αρχαία επιγραφή με τίτλο « Όρος τεμένους Ήρας Ειλειθυίας». Ο Αθ. Αντωνίου (2) κάνει την υπόθεση ότι προϋπήρχε αρχαίος ναός προς τιμήν της θεάς Ήρας της Ειλειθυίας, δηλαδή της προστάτιδας του τοκετού. Αυτό το συμπεραίνει από δύο εγκαταλελειμμένες κολώνες από παλιότερο χριστιανικό ναό, που αντικατέστησε τον ειδωλολατρικό και οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν μεταγενέστερα για τη στήριξη του τσιμεντένιου δαπέδου στην είσοδο του ναού (1).
Αγία Παρασκευή Κερατέας. Φωτογραφία από το αρχείο : Γραμματεία Ιεράς Μητροπόλεως Μεσογαίας καὶ Λαυρεωτικής. Έργο «Τὰ Βυζαντινὰ καὶ Μεταβυζαντινὰ Ἐξωκκλήσια τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μεσογαίας καὶ Λαυρεωτικῆς» (4).
Αγία Παρασκευή ή Παρασκευή η Οσιομάρτυς ή Παρασκευή η Παρθενομάρτυς ή Παρασκευή Αθληφόρος είναι Αγία της Ορθοδόξου και Καθολικής εκκλησίας και θεωρείται προστάτιδα των ματιών. Έζησε στη Ρώμη κατά το 2ο αιώνα και υπέστη μαρτυρικό θάνατο επί ημερών Αυτοκράτορος Μάρκου Αυρηλίου. [πηγή (όπου μπορείτε να δείτε τον Ιερό Ναό στο χάρτη καθώς και φωτογρ. του) http://wikimapia.org ]
Αγία Παρασκευή Κερατέας. Φωτογραφία από το αρχείο : Γραμματεία Ιεράς Μητροπόλεως Μεσογαίας καὶ Λαυρεωτικής. Έργο «Τὰ Βυζαντινὰ καὶ Μεταβυζαντινὰ Ἐξωκκλήσια τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μεσογαίας καὶ Λαυρεωτικῆς» (4).
ΠΡΟΣΒΑΣΗ
Πίσω ακριβώς από την κεντρική πλατεία του Αγίου Δημητρίου Κερατέας. Α) Πρόσβαση από Αττική οδό ή Σταυρό Αγίας Παρασκευής, Λεωφ. Λαυρίου : • Αττική Οδός. Στο τέλος της Αττικής οδού συνεχίζουμε προς Μαρκόπουλο. • Από το Σταυρό και τη Λεωφ. Λαυρίου, μετά την Παιανία επιλέγουμε την αριστερή πορεία προς Μαρκόπουλο (Λεωφόρος Μαρκοπούλου). • Μετά το Μαρκόπουλο και τα Καλύβια, επί της Λεωφ. Λαυρίου, στρίβουμε δεξιά στο φανάρι της 2ης εισόδου Κερατέας (διασταύρωση με οδό Κακιάς Θάλασσας - Δασκαλειό). • Ευθεία στην οδό Φειδίου προς Κερατέα. • Συναντάμε τον κεντρικό της Κερατέας (Αθηνών – Σουνίου), στρίβουμε δεξιά. • Μετά τον Άγιο Δημήτριο στην πλατεία αριστερά στην οδό Αγίας Παρασκευής.
• Στα 100 μ. το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής.
Β) Εναλλακτικά από την 1η είσοδο : • Στρίβουμε δεξιά στην 1η είσοδο Κερατέας, οδός Αθηνών – Σουνίου (πινακίδα προς Πέτα – Κουβαρά). • Μετά από 3.5 χλμ. περίπου, στην κεντρική πλατεία του Αγίου Δημητρίου Κερατέας, στρίβουμε δεξιά (οδός Αγίας Παρασκευής). • Στα 100 μ. το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής.
Βιβλιογραφία - Πηγές:
(1) Η Κερατέα της Αττικής, Χρίστος Γ. Ρώμας, Χρυσή Τομή, Β’ έκδοση, Κερατέα 2008, σ. 132
(2) Αθανασίου Αντωνίου, «Θεοί και ήρωες», σ. 59
(3) Σύμφωνα με αφήγηση του π. Κωνσταντίνου Ιατρού από το βιβλίο του Χρ. Ρώμα, σ. 132
«Ανάστα ο Θεός κρίνων την γην» – τα έθιμα του Μεγάλου Σαββάτου!
Η μεγαλύτερη μέρα της χριστιανοσύνης, η σημαντικότερη γιορτή του ορθόδοξου κόσμου
Το Μεγάλο Σάββατο είναι η τελευταία μέρα της Μεγάλης Εβδομάδας και της Σαρακοστής, ενώ το αποκορύφωμά του έρχεται τα μεσάνυχτα, οπότε και εορτάζεται κατά το ορθόδοξο τυπικό η Ανάσταση.
Η κάθοδος του Ιησού στον Άδη και το «δεύτε λάβετε φως»
Η ημέρα αυτή είναι αφιερωμένη στην κάθοδο του Ιησού στον Άδη. Ενώ το σώμα του Ιησού βρίσκεται στον τάφο, η ψυχή του κατέβηκε προσωρινά στον Άδη για να μεταφέρει στους νεκρούς τον Λόγο Του. Στο μεταξύ, οι Αρχιερείς, με την άδεια του Πιλάτου, εγκαθιστούν φρουρά έξω από το μνήμα του Χριστού καθώς φοβούνταν πως οι μαθητές θα κλέψουν το σώμα και θα διαδώσουν ότι αναστήθηκε.
Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου τελείται ο εσπερινός του Πάσχα, με την ακολουθία να έχει πανηγυρικό χαρακτήρα, καθώς γίνεται η προαναγγελία της Ανάστασης, με το «ανάστα, ο Θεός, κρίνων την γην, οτι συ κατακληρονομήσεις εν πάσι τοις έθνεσι».
Κατά τις ευαγγελικές περικοπές, οι Μυροφόρες πλησιάζουν τον τάφο του Ιησού. Φτάνοντας στο σημείο, αντί για το άψυχο σώμα, βλέπουν έναν άγγελο ο οποίος τους αναγγέλλει πως «ο Κύριος ανέστη». Οι Μυροφόρες τρέχουν να αναγγείλουν την είδηση στους αποστόλους και ο αναστημένος Ιησούς εμφανίζεται στο δρόμο τους. Κατά τη σύναξη των έντεκα μαθητών εμφανίζεται μπροστά τους ο Ιησούς ο οποίος τους δίνει εντολή «πορευθέντες μαθητεύσαντες πάντα τα έθνη, βαπτίζοντες αυτούς εις το όνομα του Πατρός του Υιού και του Αγίου Πνεύματος».
Η Πρώτη Ανάσταση γιορτάζεται από την Εκκλησία , στις 9 το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου Δεν γνωρίζουμε τον πραγματικό χρόνο της Αναστάσεώς Του Χριστού, αφού κανείς δεν τον είδε την ώρα εκείνη, αλλά πιστοποιήθηκε όταν βαθιά χαράματα οι Μυροφόρες γυναίκες πήγαν στο μνημείο για να αλείψουν το σώμα Του με αρώματα. Έτσι το Μέγα Θαύμα της Ανάστασης σηματοδοτείται την ίδια μέρα με την αφή του Αγίου Φωτός στον Πανάγιο Τάφο των Ιεροσολύμων.
Νηστεία και ‘Πρώτη Ανάσταση’
Πώς γίνεται κάποιοι να λένε ότι η νηστεία της Μεγάλης Εβδομάδας τελειώνει το Μεγάλο Σάββατο το πρωί με την “πρώτη ανάσταση”, τη στιγμή που το Μεγάλο Σάββατο είναι το μόνο Σάββατο που νηστεύουμε και το λάδι; Και τι ακριβώς είναι η “πρώτη ανάσταση”;
Η “πρώτη Ανάσταση” είναι ο εσπερινός της εορτής της Ανάστασης (που τελείται στους ναούς το πρωί του Σαββάτου). Είναι δηλαδή το ξεκίνημα της εορτής και όχι η ολοκλήρωσή της. Τρώμε πανηγυρικά μετά την επίσημη Θεία Λειτουργία της εορτής, δηλαδή τα ξημερώματα της Κυριακής. Άλλωστε το πρωί δεν λέμε ακόμα το “Χριστός Ανέστη”. Μέχρι τα μεσάνυχτα ο Χριστός είναι ακόμα στον τάφο.
Εκείνους που μιλάνε για πρώτη Ανάσταση, έχει ενδιαφέρον να τους ρωτήσουμε αν ξέρουν πόσες φορές αναστήθηκε ο Χριστός! Εφόσον αναστήθηκε μόνο μία -και το ξέρουν καλά όλοι- το μόνο συμπέρασμα που προκύπτει είναι πως τα περί “πρώτης ανάστασης” αποτελούν έναν “τρόπο του λέγειν”, μία συνήθεια έκφρασης.
Η μοναδική έννοια “Πρώτη Ανάσταση” που υπάρχει στην Ορθόδοξη Θεολογία, είναι αυτή που προκύπτει από το εδάφιο Αποκ. 20:6:
“Μακάριος και άγιος είναι εκείνος που θα πάρει μέρος στην ανάσταση την πρώτη”
Είναι το περίφημο εδάφιο που διαστρέφουν όλες οι χιλιαστικές αιρέσεις όπως οι ΜτΙ. Αυτοί, ενάντια στα δεδομένα της Κ.Δ. που γράφει σαφώς για μία και μοναδική ανάσταση όλων, εκείνοι μιλάνε για δύο αναστάσεις, μία των δικαίων (οι οποίοι θα ζήσουν για χίλια χρόνια μαζί με τον Χριστό) και μία όλων των άλλων ανθρώπων, για να δικαιολογήσουν έτσι την χιλιετή βασιλεία στην οποία πιστεύουν. Αντιθέτως, στην Ορθοδοξία η πρώτη ανάσταση είναι η της μετάνοιας, δηλαδή η ανάσταση των πιστών που γλυτώνουν από τη δουλεία της αμαρτίας και η αναγέννηση τους στο σώμα του Χριστού, και η δεύτερη είναι η μία και μοναδική και κοινή ανάσταση όλων των κεκοιμημένων.
Τα μεσάνυχτα του Σαββάτου γίνεται η ακολουθία της Αναστάσεως. «Δεύτε λάβετε φως...», λέει ο ιερέας πριν την ανάγνωση του Ευαγγελίου που περιγράφει την Ανάσταση και τον ψαλμό με το χαρμόσυνο μήνυμα «Χριστός ανέστη εκ νεκρών θανάτω θάνατον πατήσας και τοις εν τοις μνήμασι ζωήν χαρισάμενος», ενώ ακολουθούν ο όρθρος και η θεία λειτουργία του Ιωάννου του Χρυσοστόμου.
Μετά το τέλος της αναστάσιμης λειτουργίας, το έθιμο θέλει τους πιστούς να μεταφέρουν το Άγιο Φως στα σπίτια τους, να σταυρώνουν την είσοδο και να το φυλάνε να μην σβήσει για σαράντα ημέρες . Ακολουθεί ο δείπνος με την παραδοσιακή μαγειρίτσα.
Τι συμβολίζει η μαγειρίτσα που τρώμε το βράδυ της Ανάστασης;
Μεγάλο Σάββατο, σήμερα, και οι προετοιμασίες για το τραπέζι μετά την Ανάσταση έχουν ήδη ξεκινήσει με την μαγειρίτσα να έχει την τιμητική της.
Μετά τη νηστεία της Σαρακοστής, η μαγειρίτσα είναι το πρώτο πιάτο με κρέας που καταναλώνεται. Είναι πολύ νόστιμη σούπα που περιέχει τα εντόσθια και χόρτα.
Κάτι που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι ο συμβολισμός της. Τα χορταρικά που περιέχει συμβολίζουν τα πικρά χόρτα που έτρωγαν οι Εβραίοι προς ανάμνηση της σκλαβιάς τους από τους Αιγύπτιους. Το Πάσχα των Εβραίων είναι εθνική γιορτή. Πάσχα στα εβραϊκά σημαίνει έξοδος ή διάβαση. Οι Χριστιανοί γιορτάζουν την Ανάσταση του Χριστού και το πέρασμα από τον θάνατο στη ζωή.
Την περίοδο της Σαρακοστής οι χριστιανοί προετοιμάζουν τους εαυτούς τους για την Αγία ημέρα της Ανάστασης. Οι 40 ημέρες νηστείας είναι μια άσκηση για το σώμα και το πνεύμα ενώ μετά την Ανάσταση το πρώτο φαγητό που καταναλώνεται και που περιλαμβάνει κρέας είναι η μαγειρίτσα.
Τα συστατικά της μαγειρίτσας είναι: Η συκωταριά και τα έντερα, μαρούλια (εδώ μπορεί να γίνει μια μικρή παραλλαγή και να χρησιμοποιηθούν χόρτα), φρέσκα κρεμμυδάκια, ρύζι (υπάρχουν πολλές συνταγές που δεν το περιέχουν), αυγά, λεμόνια και για μυρωδικά θέλει μόνο αλάτι, πιπέρι και άνηθο.
Ως προς τον τρόπο παρασκευής της, το πιο δύσκολο είναι το καθάρισμα των εντέρων. Κάτι που γίνεται από την προηγούμενη ημέρα. Τα βάζεις σε νερό μαζί με ξύδι και λεμόνι για να φύγει η άσχημη μυρωδιά και να ασπρίσουν. Την επόμενη ημέρα, τα βάζεις κάτω από την βρύση και τα ξεπλένεις πολύ καλά. Τα ζεματίζεις και τα αφήνεις για λίγο να βράσουν. Έπειτα τα κόβεις σε μικρά κομματάκια. Σε μια κατσαρόλα με λίγο λάδι, αφού τσιγαρίσεις το κρεμμύδι, προσθέτεις τα κομματάκια από την συκωταριά και τα έντερα.
Ρίχνεις επίσης τα μαρούλια, αλάτι, πιπέρι και τον άνηθο. Τα αφήνεις να σιγοβράσουν σε χαμηλή φωτιά με λίγο νερό. Μόλις βράσουν τα υλικά προσθέτεις το ρύζι και συνεχίζεις το βράσιμο μέχρι να βράσει και αυτό.
Στη συνέχεια, χτυπάς τα ασπράδια των αυγών μέχρι να γίνουν μαρέγκα και προσθέτεις τους κρόκους. Συνεχίζεις το χτύπημα και συμπληρώνεις με τον χυμό λεμονιού. Με ένα κουτάλι προσθέτεις ζουμί από την μαγειρίτσα, ενώ συνεχίζεις το χτύπημα γρήγορα για να μην κόψει το αυγολέμονο. Αφού έχεις προσθέσει αρκετό ζουμί ρίχνεις το αυγολέμονο στην κατσαρόλα και ανακατεύεις.
Υπάρχουν κάποιες μικρές παραλλαγές σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας, όπως στην Πάτρα που την φτιάχνουν άσπρη αυγολέμονο.
Πολύ γνωστή είναι και η στιλίκουρδα, η μαγειρίτσα που φτιάχνουν στην Κέρκυρα, στην οποία προσθέτουν άνηθο, μαϊντανό, σκόρδο και λευκό κρασί.
Στη Θεσσαλονίκη προτιμούν να φτιάχνουν την μαγειρίτσα αποκλειστικά και μόνο με συκωτάκια.
Έθιμα σε διάφορα μέρη της Ελλάδας το Μεγάλο Σάββατο
Στην Κορώνη της Μεσσηνίας ένα πραγματικό πανδαιμόνιο γίνεται στους δρόμους, όπου πολλοί σπάνε πήλινα κανάτια,
όπως λένε στη Ζάκυνθο, «για τη χάρη του Χριστού και την πομπή των Οβραίων», αλλά στην ουσία, για την εκφόβιση των δαιμόνων που αντιμάχονται την Ανάσταση του Σωτήρος.
Στη Σύρο το Μεγάλο Σάββατο αρχίζει με το κάψιμο του φανού. Αλλά και στη Σινώπη, οι πιστοί δεν λησμονούν το πάθος τους κατά του Ιούδα και όταν πει ο παπάς το "Χριστός Ανέστη", τότε θα πάρει ο καθένας ένα δαφνόφυλλο να το κάψει, γιατί η δάφνη είναι καταραμένο δέντρο.
Στην Πάτμο, η Ανάσταση γιορτάζεται με ιδιαίτερη λαμπρότητα στο μοναστηριακό συγκρότημα του νησιού, αλλά και στο γυναικείο μοναστήρι του Ευαγγελισμού έξω από τη Χώρα, ενώ την Κυριακή του Πάσχα, το απόγευμα, στο Μοναστήρι της Πάτμου γίνεται η δεύτερη Ανάσταση κατά την οποία το Ευαγγέλιο διαβάζεται στα ιταλικά, τα γαλλικά, τα ρωσικά, τα αγγλικά, τα γερμανικά και τα σερβικά, αλλά και στα αρχαία ομηρικά ελληνικά.
Στην Αρκαδία, τη νύχτα της Ανάστασης τα παιδιά ρίχνουν στη θάλασσα χιλιάδες κεριά που συμβολίζουν τις χαμένες ψυχές των Τσακώνων ναυτικών και ψαράδων. Την Κυριακή του Πάσχα διοργανώνεται τσακώνικο γλέντι στην κεντρική πλατεία, με αρνιά, κρασί και χορό, ενώ διαβάζεται το Ευαγγέλιο στην τσακωνική διάλεκτο.
Στην Καλαμάτα αναβιώνει ένα έθιμο, το οποίο πηγάζει από τους απελευθερωτικούς αγώνες του 1821, ο διαγωνισμός των «μπουλουκιών». Οι διαγωνιζόμενοι, με παραδοσιακές ενδυμασίες και οπλισμένοι με σαΐτες, δηλαδή με χαρτονένιους σωλήνες γεμάτους μπαρούτι, επιδίδονται σε σαϊτοπόλεμο, στο γήπεδο του Μεσσηνιακού, με τη συμμετοχή πλήθους κόσμου.
"Ανάστα ο Θεός, κρίνον τήν γην, ότι σύ κατακληρονομήσεις εν πάσι τοις εθνέσι”
Πρώτη Ανάσταση στην Αθήνα
Με κρότους υποδέχονται σε ορισμένες εκκλησίες στην Αθήνα την πρώτη Ανάσταση, χτυπώντας τα στασίδια
Τα έθιμα του Μ. Σαββάτου και της Ανάστασης στην Κάλυμνο
Κατά την πρωινή λειτουργία του Μ. Σαββάτου και όταν ο παπάς αναφωνήσει " Τον κύριο υμνείτε και υπερυψούτε εις πάντας τους αιώνας " όλο το εκκλησίασμα κτυπά παλαμάκια για περίπου 5 λεπτά . Στη συνέχεια ο παππάς ψέλλνοντας το " Ανάστα ο Θεός κρίνων την Γην " βγαίνει από το ιερό με ένα καλάθι , το οποίο έχει μέσα τα λουλούδια από το στεφάνι που στόλιζε τον Εσταυρωμένο, και πετά τα λουλούδια σε όλο το εκκλησίασμα. Ο καθένας σκύβει και μαζεύει λουλούδια τα οποία θα τα φυλάξει στο εικονοστάσι του σπιτιού του. Στις 12 το μεσημέρι του Μ. Σαββάτου όλες οι καμπάνες του νησιού σημαίνουν την πρώτη Ανάσταση. Ταυτόχρονα αρχίζουν να πέφτουν και οι πρώτοι μαζικοί δυναμίτες από τον Άγιο Σάββα , το κάστρο στο Χωριό και από την Ανάσταση. Στις περισσότερες ενορίες αυτή είναι και η στιγμή που θα κάψουν τον Ιούδα. Άλλες ενορίες τον καίνε την Κυριακή το μεσημέρι.
Η ΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΜΟΥΟΥΡΙ
Μουούρι ονομάζεται το σκεύος μέσα στο οποίο ψήνεται το αρνί. Αρχικά ήταν πήλινο ενώ σήμερα συνηθίζεται το αλουμινένιο. Είναι κοντόφαρδο σκεύος , στρογγυλό ή τετράγωνο , με καπάκι και δύο λαβές στα πλαϊνά για να πιάνεται .
Από το σκεύος πήρε την ονομασία του και το παραδοσιακό πασχαλινό φαγητό, το μουούρι , δηλ. αρνί με γέμιση. Η προετοιμασία του απαιτεί ώρες. Μετά την Πρώτη Ανάσταση υπάρχει πολλή δουλειά στο σπίτι. Πρέπει να πλυθεί πολύ καλά το αρνί, το οποίο συνήθως σφάζεται Μ. Παρασκευή, μετά τον επιτάφιο ή το πρωί του Μ. Σαββάτου, και να ετοιμαστεί η γέμιση. Η ετοιμασία της γέμισης είναι και η τέχνη της νοικοκυράς. Από τα εντόσθια, η καρδιά, το πνευμόνι και λίγο από το συκώτι κομμένα σε μικρά κομματάκια τσιγαρίζονται με πολλά κρεμμύδια . Προστίθεται σάλτσα , κανέλα , πιπέρι και αλάτι και αργότερα νερό. Πριν ολοκληρωθεί το βράσιμο των εντοσθίων προστίθεται το ρύζι και το μείγμα βράζει για λίγα λεπτά.
Mε το μείγμα γεμίζεται η κοιλιά του αρνιού, η οποία στη συνέχεια ράβεται γερά. Το γεμισμένο αρνί αφού αλατιστεί , πιπερωθεί και αλειφτεί με σάλτσα και βούτυρο τοποθετείται μέσα στο μουούρι στον πάτο του οποίου έχουν ήδη τοποθετηθεί κληματόβεργες για να μην κολλήσει. Τέλος σκεπάζεται με το καπάκι το οποίο δένεται με σύρμα για να είναι στέρεο. Στα χερούλια του μουουριού δένονται το φουντί του αρνιού και οι μάρτηδες , οι χρωματιστές κλωστίτσες που φορούν τα παιδιά στο χέρι τους για να μην τους κάψει ο ήλιος.
Το μουούρι θα μείνει στο φούρνο όλη τη νύχτα (μπαίνει γύρω στις 6 με 8 το απόγευμα ) έως την Κυριακή το πρωί.
Το άναμμα του φούρνου γίνεται το απόγευμα του Μ. Σαββάτου και είναι μια ιεροτελεστία. Συγγενικές συνήθως οικογένειες οι οποίες θα ψήσουν τα μουούρι τους στον ίδιο φούρνο μαζεύονται γύρω από το φούρνο . Έχουν ήδη συγκεντρώσει ξύλα και κάποιος ειδικός, συνήθως άνδρας, θα αναλάβει να ανάψει και ετοιμάσει το φούρνο . Όταν ο ειδικός κρίνει ότι ο φούρνος είναι έτοιμος βάζουν μέσα τα μουούρι με τέχνη και σειρά για να χωρέσουν όλα, αν είναι πολλά, με την ευχή "Άντε καλοψημένα και καλοφάωτα και του χρόνου". Στη συνέχεια ο φούρνος θα κλειστεί και θα κτιστεί με λάσπες αεροστεγώς. Όταν τελειώσει το κτίσιμο αρχίζει το πανηγύρι . Με όση λάσπη έχει μείνει " χρίζουν " (πασαλείβουν) ο ένας τον άλλον με γέλια και ευχές.
Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ
Στις 12 τα μεσάνυχτα του Σαββάτου σε όλες τις ενορίες του νησιού ηχούν οι καμπάνες για την Ανάσταση. Αφού ο παπάς πει το "’Δεύτε λάβετε φως " βγαίνει από την εκκλησία και ανεβαίνει σε μια εξέδρα, που έχει στηθεί μπροστά στον αυλόγυρο της εκκλησίας και διαβάζει το ευαγγέλιο, αν φυσικά τα καταφέρει γιατί εκείνη είναι και η στιγμή που εκσφενδονίζονται οι δυναμίτες. Αυτή είναι η στιγμή που κάθε ενορία επιδεικνύει τη δύναμη της σε εκρηκτικό υλικό.Έθιμο πανελλαδικό αποτελεί και η μεταφορά της φλόγας της Ανάστασης στο σπίτι και ο σταυρός στην πόρτα του σπιτιού.
Όταν επιστρέψουν από τη λειτουργία της Ανάστασης τρώνε τον πατσά, που έχει ετοιμαστεί από την κοιλιά, τα έντερα και τα πόδια του αρνιού.
Την τιμητική της έχει η αίσθηση της όσφρησης την Κυριακή το πρωί όταν θα ανοιχτούν οι φούρνοι. Όλοι συγκεντρώνονται και περιμένουν με ανυπομονησία το άνοιγμα και την πρώτη δοκιμή του μουούρι έστω και αν είναι ακόμα 8 ή 9 το πρωί. Το μεσημέρι, αν το μουούρι δεν έχει διατηρηθεί ζεστό, θα ζεσταθεί και στρώνεται το πασχαλινό τραπέζι. Τα κόκαλα από το πασχαλινό αρνί δεν δίνονται στα σκυλιά ούτε πετάγονται στα σκουπίδια. Θα μαζευτούν από την νοικοκυρά και θα πεταχτούν στη θάλασσα.Το υπόλοιπο από το μουούρι θα χωριστεί σε κομμάτια και θα φυλαχτεί στο ψυγείο για άλλα γεύματα. Την επόμενη φορά που θα αποτελέσει γεύμα για την οικογένεια θα τηγανιστεί με αυγά.
Ο Βεζίρης είναι παιχνίδι που παίζεται τη μέρα του Πάσχα. Παίζεται με το κοκαλάκι του αρνιού που βρίσκεται στο γόνατο. Όσοι θέλουν να συμμετάσχουν στο παιχνίδι κάθονται γύρω από ένα τραπέζι. Κάποιος ξεκινά το παιχνίδι ρίχνοντας το κοκαλάκι, το βεζίρη, όπως ρίχνουμε τα ζάρια. Ανάλογα με το ποιος ρίχνει το βεζίρη και τη θέση που θα πάρει, δίνονται οι ρόλοι οι οποίοι είναι: Βασιλιάς, βεζίρης, γάιδαρος και πηγάδι. Ο βασιλιάς, που φοράει ένα στέμμα, αποφασίζει για την ποινή, ο βεζίρης την εκτελεί, ο γάιδαρος είναι αυτός που τιμωρείται και το πηγάδι τη γλυτώνει. Η τιμωρία είναι χτυπήματα στις παλάμες με μια ξύλινη κουτάλα. Υπάρχουν διάφορες κατηγορίες χτυπημάτων:
Βούτυρο: Απαλό χτύπημα σα χάδι
Ντομάτα: Σιγά-σιγά μέχρι να κοκκινίσει το χέρι
Μπόμπα: Δυνατό χτύπημα
Δυναμίτης: Πάρα πολύ δυνατό χτύπημα
Ηλεκτρική καρέκλα: Χτύπημα μέχρι δακρύων
Η ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΛΑΜΠΡΗΣ
Το απόγευμα της Κυριακής όλο σχεδόν το νησί συγκεντρώνεται στην πλατεία για να απολαύσει το θέαμα των δυναμιτών. Η ετοιμασία τους έχει αρχίσει μήνες πριν από το Πάσχα. Το απόγευμα της Κυριακής όσοι έχουν στην κατοχή τους δυναμίτες συγκεντρώνονται στο βουνό πάνω από τον Άγιο Σάββα, και στο απέναντι βουνό της Ανάστασης. Γύρω στις 5 αρχίζουν οι πρώτες ρίψεις που συνεχίζονται μέχρι αργά το βράδυ 9 ή 10 ανάλογα με την ποσότητα που έχει ετοιμαστεί. Το θέαμα γίνεται φαντασμαγορικό όταν πέφτει η νύχτα και φαίνονται έντονα οι λάμψεις και από τα δύο βουνά.
Δυναμίτες στην Κάλυμνο έπεφταν πάντα και όλοι ήξεραν να φτιάχνουν τρυγωνάκια και βαρελότα, το έθιμο όμως της ρίψης πολλών και από τα βουνά ξεκίνησε μετά τη μεταπολίτευση. Σαν αντίδραση στην Χούντα, τη χρονιά της πτώσης της, πολλοί Καλύμνιοι ανέβηκαν στα βουνά και έριξαν πολλούς και από τότε συνεχίστηκε. Σιγά – σιγά έγινε υπερβολή σε σημείο που έπεφταν και στο κέντρο του νησιού γύρω από την εκκλησία του Χριστού. Για να αποφευχθεί, καθιερώθηκε από το Λύκειο Ελληνίδων χορός στο Χριστό αντί του παραδοσιακού χορού που γινόταν στην Ανάσταση που γιόρταζε.
Όποιος λοιπόν βρεθεί το Πάσχα στην Κάλυμνο θα απολαύσει έκτος των άλλων την όμορφη δουλειά του Λυκείου Ελληνίδων σε συνδυασμό με τον ήχο και την λάμψη των δυναμιτών από το βουνό.
Το περίφημο έθιμο με τους μπότηδες στην Κέρκυρα
Εντυπωσιακό και θορυβώδες, το Πάσχα στην Κέρκυρα φέρνει στο νου όλων το περίφημο έθιμο με τους μπότηδες που λαμβάνει χώρα το Μεγάλο Σάββατο στην καρδιά της όμορφης πόλης. Η φύση είναι ντυμένη στα πράσινα, με τις ευωδιές των λουλουδιών, και η πόλη να ετοιμάζεται να υποδεχτεί ένα μεγάλο θρησκευτικό γεγονός.
Το έθιμο Μπότηδες στη Σπιανάδα στην Κέρκυρα είναι ένας συνδυασμός Ενετικών Παραδόσεων και Ορθόδοξων εθίμων.
Το Μεγάλο Σάββατο στην Κέρκυρα
Το Μεγάλο Σάββατο η Κέρκυρα ξυπνά νωρίς. Στις 6 το πρωί, στην Παναγία των Ξένων, μια εντυπωσιακή τρίκλιτη βασιλική Επτανησιακού ρυθμού, γίνεται η αναπαράσταση του σεισμού που κατά τις Γραφές ακολούθησε την Πρώτη Ανάσταση.
Στις 9 το πρωί στον Ναό του Αγίου Σπυρίδωνα στην Κέρκυρα ξεκινά η λιτανεία του Αγίου που καθιερώθηκε το 1550, όταν η Κέρκυρα σώθηκε από λιμό. Το παράδοξο εδώ είναι ότι γίνεται ταυτόχρονα και η περιφορά του Επιταφίου, αντίθετα από όλα τα υπόλοιπα μέρη της Ελλάδας. Η περιφορά του επιταφίου το Μ. Σάββατο καθιερώθηκε ουσιαστικά τα χρόνια της Ενετοκρατίας, καθώς οι Ενετοί απαγόρευαν τις λιτανείες και τον Επιτάφιο μέσα στην πόλη.
Η περίφημη Φιλαρμονική της Κέρκυρας συνοδεύει την περιφορά – ίσως έχετε ακούσει ότι η Κέρκυρα έχει μια από τις πιο καλά οργανωμένες και «μελωδικές» Φιλαρμονικές και πραγματικά η μουσική τους είναι υπέροχη. Κατά παράδοση παίζουν συγκεκριμένες μουσικές το Μεγάλο Σάββατο: τη Marcia Funebre (επιτάφιος πορεία) από την Hρωική του Beethoven, το Calde Lacrime του Michelli.
Λίγες ώρες αργότερα, ο θρήνος δίνει τη θέση του στη… φασαρία, καθώς κόσμος μαζεύεται στη Σπιανάδα και στο Λιστόν – και όπου μπορεί – για να απολαύσει ένα από τα πιο εντυπωσιακά έθιμα του Πάσχα στη χώρα μας, τους μπότηδες.
Οι Μπότηδες
Με το σήμα της πρώτης Ανάστασης στις 12μμ, οι κάτοικοι της Κέρκυρας πετούν τεράστια κανάτια γεμάτα νερό – τους μπότηδες – από τα μπαλκόνια τους. Οι μπότηδες ςίναι τα πήλινα κανάτια με στενό στόμιο και δυο χερούλια στο πλάι για τη μεταφορά τους. Τα μπαλκόνια είναι στολισμένα και οι κάτοικοι δένουν στους μπότηδες κόκκινες κορδέλες – το κόκκινο είναι το χρώμα της Κέρκυρας.
Το έθιμο με το σπάσιμο των κανατιών το Πάσχα στην Κέρκυρα έχει μακρά ιστορία που χάνεται πάλι στην εποχή της Ενετοκρατίας, ωστόσο υπάρχουν διαφορετικές θεωρίες για το πώς ξεκίνησε. Και επειδή βρισκόμαστε στην Ελλάδα όπου ο χριστιανισμός και το Δωδεκάθεο αλληλομπλέκονται, οι θεωρίες έχουν τις αναφορές τους στις δυο αυτές θρησκείες.
Κάποιοι λένε ότι το έθιμο είναι των Καθολικών της Ενετοκρατίας, όπου στην αρχή του χρόνου οι κάτοικοι πετούσαν τα παλιά τους πράγματα για να μπορέσει ο νέος χρόνος να τους φέρει καινούρια και καλύτερα. Οι κάτοικοι της Κέρκυρας οικειοποιηθήκαν το έθιμο, αντικαθιστώντας όμως τα παλιά πράγματα με τα κανάτια για να προκαλέσουν μεγαλύτερη φασαρία.
Η δεύτερη θεωρία αναφέρεται στην περίοδο των αρχαίων Ελλήνων, οι οποίοι τον Απρίλιο γιόρταζαν την αρχή της γεωργικής και βλαστικής περιόδου, πετώντας τα παλιά τους κανάτια για να γεμίσουν τα νέα με τους νέους καρπούς. Κάποιοι θα σας πουν σίγουρα στην Κέρκυρα ότι όποια και να είναι η αλήθεια, οι Κερκυραίοι αρέσκονται να ξορκίζουν το κακό με τα κανάτια τους, σημαίνοντας και τη λήξη του χειμερινού λήθαργου και την αναγέννηση της Φύσης.
Αν βρεθείτε στην Κέρκυρα κατά το σπάσιμο των Μπότηδων, μην παραλείψετε να πάρετε μαζί σας και ένα κομματάκι και να το κρατήσετε μαζί σας όλο το χρόνο – οι ντόπιοι θα σας πουν ότι θα σας φέρει καλή τύχη.
Κι εκεί που η φασαρία των μπότηδων τελειώνει, οι Φιλαρμονικές ξεχύνονται στους δρόμους παίζοντας χαρμόσυνη μουσική αυτή τη φορά – το εμβατήριο “Μη φοβάστε Γραικοί” κυριαρχεί στον αέρα.
Έθιμα του Πάσχα το Μεγάλο Σάββατο στην Κέρκυρα
Μέχρι το βράδυ της Ανάστασης, η Κέρκυρα είναι πλημμυρισμένη από κόσμο που συνήθως παρακολουθεί τις λειτουργίες ή τα μικρά γεγονότα και έθιμα που λαμβάνουν χώρα παντού στην πόλη.
Ένα από τα πιο εντυπωσιακά, αλλά και αστεία έθιμα, είναι το έθιμο της Μαστέλας, που αναβιώνει στο εμπορικό κέντρο της Κέρκυρας. Σύμφωνα με το έθιμο, οι κάτοικοι τοποθετούν ένα μισοβάρελο με νερό και τον στολίζουν με κορδέλες, λουλούδια και πρασινάδες, μυρτιές κ.άλ. όπου καλούν τους περαστικούς να ρίξουν στη μαστέλα νομίσματα, για το καλό. Στο τέλος της μέρας, όταν οι καμπάνες της Ανάστασης ηχήσουν κάποιος πρέπει να βουτήξει μέσα στο βαρέλι και να βγάλει τα νομίσματα.
Τι απογίνονται τα νομίσματα αυτά δεν ξέρουμε σίγουρα, πάντως οι κάτοικοι λένε ότι πάνε στο δήμο. Παλιά πριν μερικούς αιώνες όταν ξεκίνησε το έθιμο, οι κάτοικοι έπιαναν κάποιον περαστικό, ο οποίος περπατούσε ανίδεα στην πόλη και τον πέταγαν μέσα στο βαρέλι αναγκαστικά, για να μαζέψει τα νομίσματα. Επίσης, όσοι βρεθούν κατά τύχη εκεί κοντά, παίρνουν νερό από τον κάδο και πλένουν το πρόσωπο και τα χέρια τους, για να καθαριστούν από κάθε βρωμιά και αμαρτία.
Πάσχα στη Μάρπησσα της Πάρου
Κάθε χρόνο, στη Μάρπησσα διοργανώνονται εκδηλώσεις για τον εορτασμό των παθών του Χριστού και το Άγιο Πάσχα. Οι εκδηλώσεις αρχίζουν την Μεγάλη Παρασκευή με τις αναπαραστάσεις της ζωής και των Παθών του Κυρίου. Ένα έθιμο που, σύμφωνα με υπάρχοντα στοιχεία, ξεκίνησε πριν από το 1937 με εμπνεύστρια και πρωτεργάτιδα την τότε δασκάλα του χωριού κ. Βασιλεία Καφούρου.
Το έθιμο αυτό διαφυλάχτηκε από τους κατοίκους μέχρι σήμερα .Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής μέσα σε μια ατμόσφαιρα Χριστιανικής κατάνυξης βιώνονται μοναδικά έθιμα. Κατά μήκος της περιφοράς του Επιταφιου γύρω από τη Μάρπησσα και σε χαρακτηριστικά σημεία, λαμβάνουν χώρα σκηνές από τη ζωή και τα Πάθη του Χριστού. Σ'αυτές συμμετέχουν νέοι και παιδιά του χωριού , ντυμένοι με ρούχα εκείνης της εποχής. Το γενικό κλίμα συγκίνησης που επικρατεί μεταφέρει τους πιστούς πολύ εύκολα στην Ανάσταση του Λαζάρου, την Είσοδο στα Ιεροσόλυμα, στην Μετάνοια της Μαγδαληνής, στον Μυστικό Δείπνο, στην Προσευχή στο όρος των Ελαιών, στον Πόντιο Πιλάτο, στην Ανάβαση στον Γολγοθά, στην κρεμάλα του Ιούδα , στην Σταύρωση, την Αποκαθήλωση και την Ταφή του Χριστού.
Οι εκδηλώσεις ολοκληρώνονται με την Γιορτή της Αγάπης , που πραγματοποιείται την ημέρα του Πάσχα στον χώρο του Γηπέδου της Μάρπησσας. Την ημέρα αυτή κάνοντας πράξη το μήνυμα της Αναστάσεως του Κυρίου, που είναι η αγάπη προς τον συνάνθρωπο, σύσσωμο το χωριό γιορτάζει την Ανάσταση του Κυρίου στην «Γιορτή της Αγάπης», γλεντά και αφήνει στην άκρη τα προβλήματα της καθημερινότητας. Εκεί προσφέρονται παραδοσιακό ψητό αρνί, κόκκινα αυγά και άφθονο παριανό κρασί. Την εικόνα συμπληρώνουν τα τοπικά μουσικά και χορευτικά συγκροτήματα.
Πρώτη Ανάσταση στην Πάτρα
Κατά την λεγόμενη «πρώτη Ανάσταση» το Μ. Σάββατο το πρωί, στο ναό του Αγίου Δημητρίου είθισται εδώ και πολλά χρόνια να βγαίνουν οι ιερείς από την Ωραία Πύλη και να σπάνε πήλινες στάμνες ενώ από τον τρούλο και το γυναικωνίτη να πέφτουν ροδοπέταλα προς τους πιστούς, υπό τους χαρμόσυνους ήχους της καμπάνας.
Πρόκειται για μία ιδιαίτερα συγκινητική στιγμή και όπως λέγεται το έθιμο της στάμνας που σπάει με κρότο συμβολίζει τη νίκη κατά της φθοράς και του θανάτου όπως ακριβώς είναι και το μήνυμα και το νόημα της Ανάστασης του Ιησού Χριστού.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το έθιμο του σπασίματος πήλινων σκευών το τηρούν κάθε Μεγάλο Σάββατο το πρωί και πολλοί καταστηματάρχες στα μαγαζιά τους στο κέντρο της Πάτρας όπως στην οδό Μαιζώνος και Κορίνθου αλλά και πολίτες στα σπίτια τους.
Όσο για το ναό του Αποστόλου Παύλου την στιγμή της πρώτης Ανάστασης, οι ιερείς επίσης σπάνε πήλινα κιούπια, ραίνουν με αρωματισμένα άνθη τους πιστούς και κάνουν εκκωφαντικούς θορύβους είτε χτυπώντας ρυθμικά τα στασίδια των Ναών ή χάλκινα σκεύη στο γυναικωνίτη.
Τα "μποτιά " για την πρώτη Ανάσταση στην Πρέβεζα
Ένα έθιμο που κρατά από την περίοδο της τουρκοκρατίας και κρατούν ζωντανό οι καταστηματάρχες του γραφικού στενού "Σαϊτάν Παζάρ" της πόλης επί χρόνια τώρα.
Πέρσι δυναμικά την παρουσία τους έδωσαν και τα μέλη του Συλλόγου του Ιστορικού Κέντρου με το έθιμο να διαδραματίζεται και κατά μήκος της αγοράς.
Για το λόγο αυτό είχαν μοιραστεί μπότια (πήλινα κανάτια) σε όλους τους καταστηματάρχες τα οποία έσπασαν σταδιακά ξεκινώντας από το "Σαιτάν Παζάρ" σε όλη την αγορά του ιστορικού κέντρου. Ξεκίνησαν στις 9:30 το πρωί όταν ο οι καμπάνες σήμαναν την πρώτη Ανάσταση.
Ρόδος: Η πρώτη Ανάσταση – Το Έθιμο με τα Θρονιά στην Παστίδα
Ένα έθιμο που προαναγγέλει την Ανάσταση του Θεανθρώπου λαμβάνει χώρα κάθε Μ. Σάββατο στις εκκλησίες.
Έτσι και στον ιερό Ναό Αγίου Νικολάου Παστίδας στη Ρόδο (σε μία εκκλησία κατάμεστη από κόσμο) όταν ο Ιερέας ψάλλει την πρώτη Ανάσταση, πετά φύλλα δάφνης και οι πιστοί χτυπούν τα στασίδια – θρονιά με δύναμη προκαλώντας έναν εκκωφαντικό θόρυβο .
Το έθιμο σημειολογικά συνδέεται με την Ανάσταση του Χριστού που σπάει τα δεσμά του θανάτου.
Πέρα από το θόρυβο των ξύλινων θρονιών, κουνιούνται και οι πολυέλαιοι της εκκλησίας ως αναπαράσταση του σεισμού που έγινε την στιγμή που αναστήθηκε ο Κύριος.
Δείτε το Video :
Ρουκετοπόλεμος στο Βροντάδο της Χίου
Προς ματαίωση βαίνει η φετινή διεξαγωγή του εθίμου του ρουκετοπολέμου στο Βροντάδο της Χίου. Η άρνηση ιδιοκτητών σπιτιών που γειτνιάζουν με τις δύο εκκλησίες του Βροντάδου, στόχο των ρουκετών, να τοποθετηθούν πλέγματα καθώς και η έγκαιρη επίδοση εξωδίκου από την πλευρά θιγόμενων πολιτών, καθιστά αμφίβολη, φέτος, τη διεξαγωγή του πολύ γνωστού πασχαλιάτικου εθίμου.
Ήδη, οι συμμετέχοντες στο έθιμο κατασκευαστές των ρουκετών από τις ενορίες της Παναγιάς Ερειθιανής και του Αγίου Μάρκου δηλώνουν ότι δεν θα πραγματοποιήσουν φέτος ρίψη ρουκετών, επισδή δεν θέλουν να βρεθούν κατηγορούμενοι σε ποινικά δικαστήρια μετά από μηνύσεις πολιτών.
Από την άλλη πλευρά, πηγές της δημοτικής Αρχής Χίου υποστηρίζουν πως η φετινή ματαίωση του εθίμου, που αποτελεί σήμα κατατεθέν για το νησί το Πάσχα και προσελκύει χιλιάδες επισκέπτες από την άλλη Ελλάδα αλλά και από τη γειτονική Σμύρνη, θα μπορούσε να αποφευχθεί.
Όπως υποστηρίζουν, από τον περασμένο Ιούνιο, ξεκίνησαν τη διαδικασία να υπάρξει ακόμη σε επίπεδο Βουλής νομοθετική ρύθμιση για το έθιμο του ρουκετοπόλεμου. Μάλιστα, η τελευταία επιστολή του δημάρχου Χίου προς τους δύο βουλευτές του νομού ήταν τον περασμένο Φεβρουάριο, με την οποία υπενθυμίζονταν τα συμφωνηθέντα από το φθινόπωρο, ώστε να υπάρξει εξέταση εξεύρεσης λύσης.
Ο δήμαρχος Χίου, Μανώλης Βουρνούς, μιλώντας στον Σταθμό Αιγαίου της ΕΡΤ υποστήριξε πως υπάρχουν άλλα παραδείγματα επικίνδυνων εθίμων σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η διοργάνωση των οποίων ανατέθηκε σε κάποιον φορέα, άρα και οι ευθύνες, όπως το έθιμο με τους ταύρους στην Πάμπλονα της Ισπανίας ή με τη ρίψη, επίσης, ρουκετών το βράδυ της Πρωτοχρονιάς στην πόλη του Βερολίνου.
Σύμφωνα με τον δήμαρχο, ένα μέχρι το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου δεν υπάρξει σύμφωνη γνώμη των περιοίκων για τοποθέτηση πλεγμάτων, το έθιμο του ρουκετοπόλεμου δεν πρόκειται να διεξαχθεί φέτος στο νησί.
Σημειώνεται, ότι οι ρουκέτες που φτιάχτηκαν φέτος δεν ξεπερνούν τις 20.000 (τα προηγούμενα χρόνια ξεπέρασαν και τις 100.000).
«Η ανακοίνωση των ρουκετατζήδων»
Οι συμμετέχοντες στο έθιμο κατασκευαστές των ρουκετών από τις ενορίες της Παναγιάς Ερειθιανής και του Άγιου Μάρκου σε κοινή δήλωσή τους σημειώνουν: «Μετά τις "δικαστικές" εξελίξεις και το θόρυβο των τελευταίων ημερών με φόντο το ρουκετοπόλεμο, έγινε χθες στο Βροντάδο μία συνάντηση των "ρουκετατζήδων" και πάρθηκε από κοινού η απόφαση να μη ρίξουν φέτος ρουκέτες. Δεν είμαστε ούτε εγκληματίες, ούτε αλήτες, δεν υπάρχει καμιά υποστήριξη από κανέναν. Ούτε ο δήμαρχος, ούτε η πυροσβεστική, ούτε η αστυνομία μάς αφήνουν άλλο περιθώριο. Δεν μπορούμε, πλέον, να δεχόμαστε απειλές για ΜΑΤ από τη Μεγάλη Παρασκευή στον Βροντάδο. Δεν είναι δυνατόν να προτάσσουν την προστασία των 15χρονων από την αλόγιστη κατανάλωση αλκοόλ, κατά την τρίωρη διάρκεια του ρουκετοπόλεμου, την ίδια ώρα που κάθε βράδυ, τα ίδια μικρά παιδιά μπορούν να προμηθευτούν αλκοόλ από όπου θέλουν. Δεν μπορεί "κάποια" από τα γύρω σπίτια να μη θέλουν να καλυφθούν με σύρματα ώστε να γίνει το έθιμο με ασφάλεια, την ίδια ώρα που εμείς μειώσαμε δραστικά τον αριθμό των ρουκετών από 100.000 σε μόλις 20.000! Η απόφασή μας, από χθες, είναι κοινή: Φέτος δεν θα πέσει καμία ρουκέτα! Επιτέλους, ας αναλάβει ο καθένας τις ευθύνες του!».
Επιτάφιος (Aντιμήνσιο) - 1780 μ.Χ. (Xαράκτης: Παρθένιος μοναχός εξ Eλασσώνος) - Mονή Σίμωνος Πέτρας (Σκευοφυλάκιο), Άγιον Όρος πηγή http://www.saint.gr/274/saint.aspx
(Μεταφορά του αρχικού μου άρθρου τις 17/4/2014 Τα Κάλαντα της Μεγάλης Παρασκευής. Μοιρολόϊ ή Καταλόϊ της Παναγιάς «Σήμερα μαύρος ουρανός» Παραλλαγές του μια και δημιούργησα το ιστολόγιο Λαογραφία για να το αναθεωρώ με νέα στοιχεία από την παράδοσή μας) Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής ομάδες παιδιών γυρνούν από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούν το μοιρολόι«Σήμερα μαύρος ουρανός», γνωστό και ως «Μοιρολόι της Παναγίας». Το μοιρολόι κρατά περίπου μια ώρα. Όταν τελειώνει, αφού ξεκουραστούν, ψάλουν άλλα τροπάρια. Τα Κάλαντα της Μεγάλης Παρασκευής τείνουν σήμερα να εκλείψουν.
Δημοτικό, «Μοιρολόι της Παναγίας»
Σήμερα μαύρος Ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα, σήμερα όλοι θλίβουνται και τα βουνά λυπούνται, σήμερα έβαλαν βουλή οι άνομοι Οβραίοι, οι άνομοι και τα σκυλιά κι οι τρισκαταραμένοι για να σταυρώσουν το Χριστό, Αφέντη Βασιλέα.
Ο Κύριος ηθέλησε να μπει σε περιβόλι
να λάβει δείπνον μυστικόν για να τον λάβουν όλοι.
Κι η Παναγιά η Δέσποινα καθόταν μοναχή της,
τας προσευχάς της έκανε για το μονογενή της.
Φωνή τους ήρθ’ εξ Ουρανού απ’ Αρχαγγέλου στόμα:
-Φτάνουν κυρά μου οι προσευχές, φτάνουνε κι οι μετάνοιες,
το γιό σου τον επιάσανε και στο φονιά τον πάνε
και στου Πιλάτου την αυλή εκεί τον τον τυραγνάνε.
-Χαλκιά-χαλκιά, φτιάσε καρφιά, φτιάσε τρία περόνια.
Και κείνος ο παράνομος βαρεί και φτάχνει πέντε.
-Συ Φαραέ, που τα ‘φτιασες πρέπει να μας διδάξεις.
-Βάλε τα δυο στα χέρια του και τ’ άλλα δυο στα πόδια,
το πέμπτο το φαρμακερό βάλε το στην καρδιά του,
να στάξει αίμα και νερό να λιγωθεί η καρδιά του.
Κι’ η Παναγιά σαν τάκουσε έπεσε και λιγώθη,
σταμνί νερό της ρίξανε, τρία κανάτια μόσχο
για να της ερθ’ ο λογισμός, για να της έρθει ο νους της.
Κι όταν της ηρθ’ ο λογισμός, κι όταν της ηρθ’ ο νους της,
ζητά μαχαίρι να σφαγεί, ζητά φωτιά να πέσει,
ζητά γκρεμό να γκρεμιστεί για το μονογενή της.
-Μην σφάζεσαι, Μανούλα μου, δεν σφάζονται οι μανάδες
Μην καίγεσαι, Μανούλα μου, δεν καίγονται οι μανάδες.
Λάβε, κυρά μ’ υπομονή, λάβε, κυρά μ’ ανέση.
-Και πώς να λάβω υπομονή και πώς να λάβω ανέση,
που έχω γιο μονογενή και κείνον Σταυρωμένον.
Κι η Μάρθα κι η Μαγδαληνή και του Λαζάρου η μάνα
και του Ιακώβου η αδερφή, κι οι τέσσερες αντάμα,
επήραν το στρατί-στρατί, στρατί το μονοπάτι
και το στρατί τους έβγαλε μες του ληστή την πόρτα.
-Άνοιξε πόρτα του ληστή και πόρτα του Πιλάτου.
Κι η πόρτα από το φόβο της ανοίγει μοναχή της.
Τηράει δεξιά, τηράει ζερβά, κανέναν δεν γνωρίζει,
τηράει δεξιώτερα βλέπει τον Αϊγιάννη,
Αγιέ μου Γιάννη Πρόδρομε και βαπτιστή του γιου μου,
μην είδες τον υγιόκα μου και τον διδάσκαλόν σου;
-Δεν έχω στόμα να σου πω, γλώσσα να σου μιλήσω,
δεν έχω χεροπάλαμα για να σου τόνε δείξω.
Βλέπεις Εκείνον το γυμνό, τον παραπονεμένο,
οπού φορεί πουκάμισο στο αίμα βουτηγμένο,
οπού φορεί στην κεφαλή αγκάθινο στεφάνι;
Αυτός είναι ο γυιόκας σου και με ο δάσκαλός μου!
Κι’ η Παναγιά πλησίασε γλυκά τον αγκαλιάζει.
-Δε μου μιλάς παιδάκι μου, δε μου μιλάς παιδί μου;
-Τι να σου πω, Μανούλα μου, που διάφορο δεν έχεις·
μόνο το μέγα-Σάββατο κατά το μεσονύχτι,
που θα λαλήσει ο πετεινός και σημάνουν οι καμπάνες,
τότε και συ, Μανούλα μου, θάχεις χαρά μεγάλη!
Σημαίνει ο Θεός, σημαίνει η γη, σημαίνουν τα Ουράνια,
σημαίνει κι’ η Άγια Σοφία με τις πολλές καμπάνες.
Όποιος τ’ ακούει σώζεται κι’ όποιος το λέει αγιάζει,
κι’ όποιος το καλοφουγκραστεί Παράδεισο θα λάβει,
Παράδεισο και λίβανο από τον Άγιο Τάφο.
Μοιρολόι ή Καταλόι της Παναγιάς «Σήμερα μαύρος ουρανός» ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΜΟΙΡΟΛΟΪ Το ευρύτατα διαδεδομένο σ' όλο τον ελληνικό χώρο Μοιρολόι ή Καταλόι της Παναγιάς είναι ένα μεσαιωνικό μακροσκελές ομοιοκατάληκτο στιχούργημα λόγιας προέλευσης, αλλά εντυπωσιακά πλατιάς λαϊκής αποδοχής. Επηρεασμένο από τις σχετικές περικοπές των Ευαγγελίων και την υμνογραφία της Εκκλησίας αποτελεί έναν ανθρωποκεντρικό αφηγηματικό θρήνο για τη μαρτυρική πορεία του Χριστού προς τον σταυρικό θάνατό Του, ιδωμένη μέσα από τα μάτια και τα συναισθήματα της τραγικής του μάνας. Τραγουδισμένο από τις γυναίκες γύρω από τον "τάφο" του Χριστού, κατά το ήθος και το ύφος των οικείων τους κοσμικών μοιρολογιών, εκφράζει τη συμπόνοια, την ταύτισή τους με τη μητρική, ανθρώπινη πλευρά της Παναγιάς. Ωστόσο ο τρόπος της τελετουργικής του επιτέλεσης αποκαλύπτει τις προχριστιανικές ρίζες του εθίμου. Αν και υπάρχουν κατά τόπους διαφορές, σε επί μέρους στοιχεία του τραγουδιού ή στη μελωδική του εκφορά, η δομή και η φόρμα του Μοιρολογιού καθώς και η λειτουργία του παρουσιάζουν εντυπωσιακές ομοιότητες από την Κάτω Ιταλία μέχρι τον Πόντο και την Κύπρο. Η συνέχεια της αφηγηματικής ροής, όπως προκύπτει μέσα από την αλληλοδιαδοχή των αποσπασμάτων διαφορετικής προέλευσης που αποτολμήσαμε, το κάνει εμφανές. ΤΟ ΜΟΙΡΟΛΟΪ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ (Κείμενο της Μιράντας Τερζοπούλου http://users.sch.gr/aiasgr/Theotokos_Maria/Ymnoi/To_moiroloi_ths_Panagias.htm).
Γ. ΣΜΠΩΚΟΥ: «ΑΝΩΓΕΙΑ:Η ιστορία μέσα από τα τραγούδια τους».
Επιμέλεια: Λαδιά Εύα — Άγονη Γραμμ- Εφημερίδα «ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ» 2 Απριλίου 2010.
Το μοιρολόι έχει τη δική του ιστορία…
«Πεθαίνει ο Άδωνης ο τρυφερός, και τώρα τι θα κάνουμε» αναρωτιέται η Σαπφώ σ’ ένα ποίημα της. Μα φυσικά το έθιμο «Χτυπάτε το στήθος σας κόρες και σκίστε τους χιτώνες σας».
Οι υποχρεώσεις των ζωντανών προς τους νεκρούς είναι ξεκάθαρες. Το θυμίζει έντονα στον Οδυσσέα ο Ελπήνορας, ο σύντροφος του που τσακίστηκε μεθυσμένος στο παλάτι της Κίρκης. «Μη φύγεις και μ’ αφήσεις άκλαυτο κι άταφο», του λέει, όταν τον συναντάει στην είσοδο του Κάτω Κόσμου.
Στην αρχαία Ελλάδα το κλάμα για το νεκρό ξεκινούσε από τον γόο, αυτοσχέδια τραγούδια από τους στενούς συγγενείς εμπνευσμένα από την οδύνη, και καταλήγουμε στο θρήνο, μελοποιημένες συνθέσεις που ερμηνεύονταν από μισθωμένους επαγγελματίες. Δεν ήταν σπάνιο και το φαινόμενο του καταναγκαστικού θρήνου ειδικά στις κηδείες βασιλέων ή τυράννων, όπου πολλοί μαστιγώνονταν για να βγάλουν δυνατές σπαρακτικές κραυγές.
Οι Χριστιανοί θεωρούσαν άπρεπο τον υπερβολικό θρήνο. Δεν περιορίζονταν να κατακρίνουν τις βιαιότερες συνήθειες, όπως το ξέσχισμα του προσώπου, το ξερίζωμα των μαλλιών και το σκίσιμο των ρούχων. Η εικόνα των γυναικών με τα σκισμένα ρούχα και τα στηθοκοπήματα θεωρήθηκε άσεμνη. Έφτασαν να θεωρούν το θρήνο συνήθεια εγωιστική και εγωκεντρική. Αλλά δεν τους πέρασε…
Το μοιρολόι, τραγούδι της μοίρας, παραδοχή του πεπρωμένου και του αναπόφευκτου θανάτου δίπλα στο σώμα του νεκρού, παρέμεινε προνόμιο των γυναικών, όπως και τότε…
Αναπόσπαστο κομμάτι της όλης μεταθανάτιας, ιεροτελεστίας-διαδικασίας, αποτελούν και τα μοιρολόγια, που είναι τραγούδια της Ελληνικής λαϊκής μουσικής παράδοσης, αναφέρονται και ως μοιρολόια, έχουν πένθιμο περιεχόμενο και τραγουδιούνται σε περίπτωση πένθους, κυρίως από γυναίκες συγγενείς ή συγχωριανές του νεκρού, καθώς επίσης από γυναίκες (μοιρολογίστρες ) που είναι εξειδικευμένες σ’ αυτό το είδος του τραγουδιού.
Η ετυμολογία της λέξης προέρχεται, μάλλον, απ’ το «λέγω τη μοίρα», το μοιραίο κακό, αν και, κατά τον Αδαμάντιο Κοραή, η προέλευση της θα πρέπει να αναζητηθεί στο έθιμο του μυρώματος του νεκρού (μυρολογώ = μυρώνω, κλαίω τον νεκρό), ο οποίος μάλιστα πρότεινε την ορθογραφία «μυρολόγι», η οποία πάντως δεν επικράτησε, πάντως παρόμοια θρηνητικά τραγούδια παρουσιάζονται σε όλους σχεδόν τους λαούς.
Τα μοιρολόγια της ελληνικής παράδοσης, έλκουν την καταγωγή τους από την αρχαιότητα. Οι θρήνοι που αναφέρονται στα Ομηρικά έπη, παρουσιάζουν καταπληκτική ομοιότητα με τα μοιρολόγια των νεοτέρων εποχών τόσο στο τελετουργικό, όσο και στο περιεχόμενο. Στο θρήνο για τον Έκτορα, ο Όμηρος αναφέρεται σε «αοιδούς» και «θρήνων εξέρχους», γεγονός που πιστοποιεί την ιστορική συνέχεια του τελετουργικού. Κάτι ανάλογο με τις σημερινές μοιρολογίστρες πρέπει να υπήρχε και στην Αθήνα, όπως φαίνεται από ένα απαγορευτικό νόμο της εποχής του Σόλωνα.
Στην ουσία, αποτελούν ένα είδος μαγικής και εξορκιστικής τελετουργίας, που βασίζεται στη βαθιά ριζωμένη πίστη ότι ο νεκρός μπορεί να γυρίσει πίσω, να ανακληθεί. Άλλωστε κατά τη βυζαντινή περίοδο τα μοιρολόγια ήταν γνωστά με την ονομασία «ανακλήματα» η «ανακλήσεις». Η δυνατότητα επιστροφής του νεκρού, εκφράζεται τόσο στους Πέρσες του Αισχύλου, όπου η σκιά του Δαρείου εμφανίζεται, ύστερα από έκκληση του χορού των γερόντων, όσο και στη νεότερη λαϊκή παράδοση με το τραγούδι του νεκρού αδελφού κ.α.
Τα μοιρολόγια εκφέρονται πάντα από γυναίκες. Ήδη, από τη βυζαντινή εποχή, οι γυναίκες κάθονταν γύρω από τον νεκρό και έλεγαν τα θρηνητικά τραγούδια (εξόδια, καταλόγια, ανακλήματα), ενώ συγχρόνως εκδήλωναν την οδύνη τους με τράβηγμα των μαλλιών, χτυπήματα στο στήθος, γρατζουνίσματα κ.α. Το τελετουργικό αυτό, παρέμεινε σχεδόν αναλλοίωτο μέχρι σήμερα και μαζί με την ολονυχτία αποτελούσε το κύριο στοιχείο του τελευταίου αποχαιρετισμού, του ξοδιάσματος του νεκρού. Η παρουσία της μοιρολογίστρας , η οποία αμειβόταν για να παραβρεθεί στο ξόδι του νεκρού, επιβλήθηκε στο μέτρο που το νεκρικό τελετουργικό εξελισσόταν σε μια λίγο η πολύ θεσμοποιημένη κοινωνική διαδικασία.
Τα μοιρολόγια μπορεί να είναι παραδοσιακά τραγούδια ή αυτοσχεδιασμοί. Το περιεχόμενο τους εξαρτάται από το φύλο η την ηλικία του νεκρού καθώς και από τη θέση της μοιρολογίστρας μέσα στην οικογένεια (κόρη, σύζυγος, μητέρα κ.α.). Υπάρχουν αρκετές παραλλαγές. Οι εκκλήσεις για την επιστροφή του νεκρού, οι έπαινοι για τα χαρίσματα του, οι ζοφερές περιγραφές του χάρου και του Κάτω Κόσμου, η απελπισία και η έλλειψη προστασίας της χήρας η των ορφανών ή η οδύνη των συγγενών και φίλων, αποτελούν μερικά απ’ τα πιο συχνά θέματά τους.
Άλλες φορές, ο νεκρός φέρεται να χαιρετάει τον κόσμο και να καλοτυχίζει τα άψυχα φυσικά στοιχεία (βουνά, κάμποι) που δεν πεθαίνουν, ή να αφήνει παραγγελίες στους ζωντανούς οι οποίες, ορισμένες φορές, περιλαμβάνουν και το αίτημα της εκδίκησης, αν ο νεκρός έχει δολοφονηθεί.
Σε διάφορες περιοχές της Ελλάδος, τα μοιρολόγια έχουν τα δικά τους τοπικά χαρακτηριστικά, ωστόσο, αυτά που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι τα μοιρολόγια της Μάνης, τα οποία είναι και τα πλουσιότερα από άποψη θεματολογίας. Τραγουδιούνται από γυναίκες που κάθονται κυκλικά στο δάπεδο, αναφέρονται στη ζωή και τη δράση του νεκρού η έχουν ιστορικό, συμβουλευτικό και παρηγορητικό περιεχόμενο και μπορούν ακόμη και να θίγουν παλιές συμφορές ή βάσανα της ίδιας της μοιρολογίστρας.
Τα πιο τυπικά ωστόσο, αποτελούν εκκλήσεις εκδίκησης, γεγονός που οφείλεται στην ιδιαίτερη κοινωνική και οικονομική δομή του χώρου που καθιστούσε τους φόνους συχνό φαινόμενο. Στη Μάνη, το μοιρολόι ως μορφή τραγουδιού αντικατέστησε προοδευτικά όλα τα υπόλοιπα είδη μουσικής έκφρασης και κατέληξε να συνοδεύει ακόμα και τις αγροτικές εργασίες, όπως η συγκομιδή και το άλεσμα.
Τα μοιρολόγια διατηρούν και εκφράζουν την αρχαία και όχι τη Χριστιανική αντίληψη του θανάτου και για το λόγο αυτό πολεμήθηκαν απ’ την επίσημη εκκλησία, αλλά χωρίς αποτέλεσμα, η προοδευτική ^εξαφάνιση τους οφείλεται περισσότερο στη διαμόρφωση νέων κοινωνικών συνθηκών και στην αποσύνθεση της δομής των κοινωνικών και οικονομικών ενοτήτων που χαρακτήριζαν τον Ελληνικό χώρο έως τα τέλη του 190U και τις αρχές του 20oυ αιώνα.
Ενδιαφέροντα όσα αναφέρει για το μοιρολόι στο βιβλίο του «ΑΝΩΓΕΙΑ: Ιστορία μέσα από τα τραγούδια τους» ο πολυβραβευμένος συγγραφέας Γιώργος Σμπώκος πρώην δήμαρχος Ανωγείων.
«Μοιρολογητής ή μοιρολογήτρα», γράφει, «ήταν ο κάθε Ανωγειανός ή Ανωγειανή. Ο καθένας είχε καθήκον (ιδιαίτερα οι γυναίκες) να μοιρολογήσει το νεκρό του σπιτιού του ή το συγγενή του. Ακόμη και η μη συγγενής, ξενογειτόνισσα, που πρόσφατα έχασε άνθρωπο στενό κι αγαπημένο, θα ‘ρθει με τ’ όμορφο κι απέριττο μπουκέτο της, με το ταπεινό δώρο της (συνήθως τσιγάρα ήταν ο χαιρετισμός σε νεκρό άντρα) κι αφού τα τοποθετούσε πάνω στο νεκρό, άρχιζε να τον ραντίζει μ’ ανθόνερο και με όμορφα τροπάρια να στέλνει τα πονεμένα χαιρετίσματα της στο ακριβό και πολυαγαπημένο πρόσωπο που άρπαξε ο χάρος.
Ήταν αδύνατο να ταφεί ο νεκρός χωρίς να μοιρολογηθεί. Και τα μοιρολόγια των πιο πετυχημένων μοιρολογητριών αποστηθίζονταν και με τον ιδιαίτερο σκοπό τους γίνονταν ευρύτερα γνωστά. Τα έλεγαν στις αποσπερίδες, στην εξοχή κι η κάθε γυναίκα ή κόρη τα επαναλάμβανε στον αργαλειό της, ασκούμενη κι αυτή για να φανεί αντάξια στους ακριβούς όταν η σκληρή ώρα του χωρισμού τους θα έφτανε.
Και τα μικρά κοριτσάκια ακόμη με πρησμένα μάτια κάθονταν κοντά στο λείψανο κι ώρες ολόκληρες άκουαν τις παινεμένες παλιές μοιρολογή-τρες και κατέγραφαν μ’ ανεξίτηλα γράμματα στον άγραφο χάρτη της ψυχής τους ό,τι άκουαν, παίρνοντας έτσι μαθήματα για να συνεχίσουν κάποτε κι αυτά, με τη σειρά τους, την παράδοση και να κρατήσουν ψηλά και πάντα όμορφο και συγκινητικό το ανωγειανό μοιρολόγι.
Κι αργότερα δεν έπρεπε να παραξενευτείς, αν περνώντας ακόμη κι απ’ την αυλή του σχολείου, σε ώρα διαλείμματος, έβλεπες και άκουες κάποιες μαθητριούλες να πηγαινοέρχονται και ν’ αποδίδουν πιστότατα τα μοιρολόγια της μιας ή της άλλης μοιρολογήτρας.
Όλα τ’ ανωγειανά μοιρολόγια έχουν στίχους ομοιοκατάληκτους δεκαπεντασύλλαβους ή εντεκασύλλαβους:
«Της Παναγίας
Σήμερο μαύρος ουρανός, σήμερο μαύρη μέρα
σήμερο όλοι θλίβουνται και τα βουνά λυπούνται,
σήμερο βάλανε βουλή οι άνομοι Εβραίοι,
οι άνομοι και τα σκυλιά οι τρισκαταραμένοι.
Η Μάρθα και η Μαγδαληνή, και του Λαζάρου η μάνα,
του Ιακώβ η αδελφή κι τέσσερες αντάμα,
επήρανε στρατί στρατί, στρατί το μονοπάτι.
Το μονοπάτι τσι ‘βγάλε εις του ληστή την πόρτα
«Άνοιξε πόρτα του ληστή και πόρτα του Πιλάτου!»
Κι η πόρτα ‘πού το φόβο τζη
άνοιξε μοναχήν τζη.
Τηρούν δεξά, τηρούν ζερβά, κιανένα δεν γνωρίζουν.
Τηρούν και δεξιότερα βλέπουν τον Ά ι Γιάννη.
«Άι μου Γιάννη, Πρόδρομε και Βαπτιστή του Γιου μου,
μην είδες ‘με το γιόκα μου και το διδάσκαλο σου;»
«Δεν έχω στόμα να σου πω, γλώσσα να σου μιλήσω
μούδε και χειροπάλαμα για να σου τον εδείξω.
Θωρείς τον ‘κείνο το λιγνό τον παραπονεμένο;
όπου φορεί ποκάμισο στο αίμα βουτημένο;
και που φορεί στη μέσην του το τρίχινο ζωνάρι;
και άπου φορεί στην κεφαλή τ’ ακάνθινο στεφάνι;»
«Που ‘ναι μαχαίρι να σφαγώ, πού ‘ναι γκρεμός να δώσω
που είναι κακοθάνατος να κακοθανατώσω;»
«Μούδε μαχαίρι να σφαγείς, μούδε γκρεμός να δώσεις
μούδε και κακοθάνατος να κακοθανατώσεις;»
Διψώ και δώστε μου νερό τ’ αχείλη μου να γράνω.
Τ’ αχείλη μου ξεράθηκαν εις το σταυρό επάνω».
Αντί νερό του δώκανε το ξίδι με το σπόγγο.
Η Παναγία καθότανε απάνω στο κελί τζη
την προσευχή τζη έκανε για το μονογενήν τζη.
Η Παναγιά πλησίασε, γλυκά τον αρωτούσε:
«Δε μου μιλείς, παιδάκι μου, δε μου μιλείς, παιδί μου;»
«Τι να σου πω, μανούλα μου, που διάφορο δεν έχεις.
Μόνο το Μέγα Σάββατο το τρισευλογημένο,
βάλε νερό στο μαστραπά κι αφράτο παξιμάδι
και κάμε την παρηγοριά για να την κάμουν κι άλλοι».
Η Παναγιά ως τ’ άκουσε έπεσε λιγωμένη,
ροδόσταμνα τση χύνανε, ώσπου να συνηφέρει.
Η Αγία Ελένη πέρασε εκείνη να την ώρα.
«Ποιος είδε γιο εις το σταυρό και μάνα στο τραπέζι;»
Άψαλτη κι αλειτρούγητη να ‘ν’ η Αγιά Ελένη,
που δεν επαρηγόρησε τη μάνα την καημένη».
Παραθέτουμε τα λόγια από το Μοιρολόι, όπως έχουν καταγραφεί στο Αρχείο του Πολιτιστικού Λαογραφικού Συλλόγου Γυναικών Μυκόνου http://mykonoswomenculture.gr/laografia/to-miroli-tis-panagias/ .
Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα,
σήμερα όλοι θλίβονται και τα βουνά λυπούνται,
σήμερα αγγέλοι αρχάγγελοι όλοι μαυροφορούνται.
Σήμερα έβαλαν βουλή οι άνομοι οβραίοι,
οι άνομοι και τα σκυλιά, οι τρισκατηραμένοι,
να πιάσουνε το Λυτρωτή να παν να Τον σταυρώσουν.
Ο Κύριος ηθέλησε να μπει σε περιβόλι,
να λάβει δείπνο μυστικό, για να τον λάβουν όλοι.
Κι αφού τον ετελείωσε ο Κύριος το δείπνο,
άρχισε να τον ευλογεί το χέρι Του τ’ αγίο.
- ΄Ενας από τους μαθητές είναι να Με προδώσει,
στα χέρια των οβραίωνε για να Με παραδώσει.
΄Ενας τον άλλο κοίταξε, ένας τον άλλο λέει:
- Μήπως εγώ διδάσκαλε είν’ που θα Σε προδώσω;
στα χέρια των οβραίωνε για να Σε παραδώσω;
Κι η Παναγιά η Δέσποινα καθόνταν στο θρονί Της
την προσευχή Της έκανε για τον Μονογενή Της.
Φωνή Της ήλθε εξ ουρανού κι απ’ Αρχαγγέλου στόμα:
- Σώνουν Κυρά μου οι προσευχές, σώνουν και οι μετάνοιες,
Και Τον Υιό Σου πιάσανε και στον χαλκιά Τον πάνε,
και στου Πιλάτου την αυλή, εκεί Τον τυραννάνε.
- Χαλκιά χαλκιά φτιάσε καρφιά, φτιάσε τρία περόνια.
Κι εκείνος ο παράνομος, βαρεί και φτιάνει πέντε.
-Συ φαραέ που τ’άφτιαξες, πρέπει να μας διδάξεις.
-Βάλτε Του δυό στα χέρια Του, και τ’ άλλα δυό στα πόδια.
Το πέμπτο το φαρμακερό, βάλτε το στην καρδιά Του,
να τρέξει γαίμα και νερό, από τα σωθικά Του.
Κι η Παναγιά σαν τ’ άκουσε, έπεσε και λιγώθει.
Σταμνί νερό της ρίξανε ,τρία κανάτια μόσχο,
και τρία με ροδόσταμο, για να’ρθει ο λογισμός Της!
Κι αφού Της ήλθε ο λογισμός κι αφού της ήλθε ο νους Της
Ζητεί μαχαίρι να σφαγεί φωτιά να πάει να πέσει,
ζητεί γκρεμνό να γκρεμιστεί ,για τον Μονογενή Της.
-Λάβε Κυρά μου υπομονή, λάβε Κυρά μου ανάσα.
-Και πως να λάβω υπομονή, και πως να λάβω ανάσα;
που έχω γυιό Μονογενή και Κείνο σταυρωμένο.
Η Μάρθα κι η Μαγδαληνή και του Λαζάρου η μάνα,
και του Ιακώβου η αδελφή, κι οι τέσσερεις αντάμα,
έπιασαν το στρατί- στρατί, στρατί το μονοπάτι,
κι μοίρα τους τις έβγαλε μπρος του ληστή την πόρτα.
-΄Ανοιξε πόρτα του ληστή και πόρτα του Πιλάτου.
Κι πόρτα από το φόβο της, ανοίγει μοναχή της.
Τηρά δεξιά, τηρά ζερβά, κανένα δε γνωρίζει.
Τηρά και δεξιότερα, βλέπει τον Αϊ Γιάννη.
- ΄Αγιε μου Γιάννη Πρόδρομε και Bαπτιστή του γιού μου,
μην είδες Τον τον γυιόκα μου και σε τον δάσκαλό Σου;
- Δεν έχω γλώσσα να στο ’πώ, χείλη να στο μιλήσω.
Δεν έχω χεροπάλαμο για να σου Τονε δείξω.
Βλέπεις Εκείνο τον γυμνό και τον κατατρεγμένο,
όπου φορεί πουκάμισο στο γαίμα βουτηγμένο;
Βλέπεις Εκείνον τον γυμνό και τον ανεμαλλιάρη
Οπού φορεί στη κεφαλή ακάνθινο στεφάνι;
Εκείνος είν’ ο γυιόκας Σου, και με ο δάσκαλός μου.
Κι η Παναγιά σαν τ’ άκουσε, τούτο τον λόγο λέει:
- Πού’ναι γκρεμνός να γκρεμιστώ, γιαλός να πάω να πέσω.
Κι Παναγιά πλησίασε, γλυκά Τον ερωτούσε:
- Δεν μου μιλείς παιδάκι μου, δεν μου μιλείς παιδί μου.
Κανένας δεν της μίλησε να την παρηγορήσει.
Μόν’ ο Χριστός της μίλησε απ’ το Σταυρό επάνω.
Αν γκρεμιστείς Εσύ Κερά, γκρεμιέται ο κόσμος όλος
Μάνα μου λάβε υπομονή μαζί κι όλος ο κόσμος
Πήγαινε μάνα πήγαινε και διάφορο δεν έχεις.
Πάρε τον ΄Αϊ Γιάννη γιό, μαζί Σου να τον έχεις.
- Ποιός έχει γιό Μονογενή και παίρνει ξένη γέννα;
- Πήγαινε μάνα πήγαινε και διάφορο δεν έχεις.
Μόνο το Μέγα Σάββατο κάτσε να μ’ απαντέχεις.
Μόν’να λαλήσει ο πετεινός, σημάνουν οι καμπάνες,
σημάνει ο Θιός, σημάνει η γης, σημάνουν τα ουράνια,
σημάνει κι η Αγιά Σοφιά το Μέγα μοναστήρι,
με χρυσαφένια σήμαντρα και τις χρυσές καμπάνες.
Τότε και Συ μανούλα μου κάνε χαρές μεγάλες.
΄Οποιος τ’ ακούσει σώζεται, κι όποιος το λέει αγιάζει,
κι όποιος το καλαφουγκραστεί, Παράδεισο θα λάβει,
Παράδεισο και λίβανο από τον ΄Αγιο Τάφο.
Ακολουθεί κείμενο της Δήμητρας Νάζου:
Το 1979 που ιδρύθηκε ο Σύλλογος προσπάθησε να συγκεντρώσει το Μοιρολόι Της Παναγιάς, όπως το θυμόντουσαν οι μεγαλύτερες γυναίκες. Η Μαρσούλα Αποστολοπούλου το έδωσε όπως το έψελνε η λαλά της, μια θεοσεβούμενη, σεμνή νοικοκυρά. Μερικοί στίχοι που έλειπαν συμπληρώθηκαν για να ολοκληρωθούν τα νοήματα Το έψελναν γυναίκες κυρίως, μέσα στο σπίτι την Μεγάλη Εβδομάδα και πιο πολύ την Μεγάλη Πέμπτη και Μ. Παρασκευή.
Το Μοιρολόι αυτό δεν είναι μονάχα θρήνος στο Σταυρωμένο Χριστό, αλλά και συμπαράσταση στην Παναγία- γυναίκα και μάνα, στην δύσκολη ώρα του θανάτου του παιδιού της. Το Μοιρολόι μπορούμε να πούμε ότι είναι το αποκορύφωμα των Σαρακοστιανών τραγουδιών.
Ομάδα του Συλλόγου μαζί με το εκκλησίασμα συγκεντρώνονται κάθε Μεγάλη Παρασκευή μετά την Αποκαθήλωση και το ψάλλουν στις ενορίες της Χώρας και στην Άνω Μερά. Επίσης το ψέλνουν και σε εκκλησίες που έχουν Εσταυρωμένο και ας μην υπάρχει επιτάφιος εκεί.
Το μοιρολόι το ψέλνουν σε όλη την Ελλάδα και έχει καταγωγή από τον Ελληνισμό που ζούσε στην Μικρά Ασία. Από μέρος σε μέρος έχει μικρές παραλλαγές όπως και στην μουσικότητα του.
Ο σκοπός του είναι βυζαντινός και έτσι διατηρείται και ψέλνεται από την ομάδα γυναικών του Συλλόγου.
Η Βγενούλα Βογιατζή( Τριζάκαινα)όσο ζούσε το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης που ξεμένανε πολλές γυναίκες μέχρι αργά στην εκκλησία, το έψελνε μέχρι τα βαθειά της γεράματα με πολύ κατάνυξη και πόνο για τη θυσία του Θεανθρώπου και το ζούσε σαν να ήταν ή ίδια μέρα του δράματος της Άγιας Μητέρας του. Το έψελνε με άλλη μελωδία πιο κοντινή προς την μικρασιάτικη. Με την ίδια μελωδία το ξέρει και το ψέλνει και η κόρη της Νικολέτα Αιγινήτη.
Επίσης όλη την Μεγάλη Εβδομάδα το έψελνε η μητέρα της Ειρήνης Λυκούρη (Παπορίνα)η οποία το είχε όπως αναφέρει η κόρη της ολοκληρωμένο, χωρίς παραλήψεις. Υπ΄ όψιν ότι οι πιο ηλικιωμένες γυναίκες το έψελναν αφού είχαν νηστέψει καθ’ όλη την Σαρακοστή, και πολλές φορές αρνούνταν να το ψάλλουν και να το μάθουν σε νεώτερες που δεν είχαν τηρήσει αυστηρά την νηστεία της Σαρακοστής.
Ο Φώτης Κόντογλου σε κείμενό του με τίτλο "Σήμερον κρεμάται" (περιλαμβάνεται στο βιβλίο ΑΝΕΣΤΗ ΧΡΙΣΤΟΣ - Η δοκιμασία του λογικού, Εκδόσεις Αρμός 2001, σελ. 90-92), παραθέτει αυτούσια την πιο γνωστή και διαδεδομένη παραλλαγή του Μοιρολογιού της Παναγίας :
Σήμερον μαύρος ουρανός,
σήμερον μαύρη μέρα,
σήμερον εσταυρώσανε,
τον πάντων βασιλέα.
Σήμερον όλοι θλίβονται
και τα βουνά λυπούνται.
Σήμερον έβαλαν βουλήν
οι άνομοι Εβραίοι,
οι άνομοι και τα σκυλιά
οι τρισκαταραμένοι.
Σαν κλέφτη τον επιάσανε
και σαν φονιά τον πάνε
και στου Πιλάτου τις αυλές
εκεί τον τυραγνάνε.
Κι' η Παναγιά η δέσποινα
κ' οι άλλες οι γυναίκες
έπιασαν το στρατί στρατί,
στρατί το μονοπάτι.
Το μονοπάτι τς' έβγαλε
μεσ' στου ληστή την πόρτα.
Τηρά δεξιά, τηρά ζερβά,
κανέναν δεν γνωρίζει.
Τηρά και δεξιώτερα
βλέπει τον Άγιο Γιάννη
-Άγιε μου Γιάννη Πρόδρομε
και βαπτιστή του γυιού μου
μην είδες τον υιγιόκα μου
και σένα δάσκαλό σου;
-Δεν έχω γλώσσα να σου πω
γλώσσα να σου μιλήσω,
δεν έχω χεροπάλαμο,
για να σού τονε δείξω.
Βλέπεις εκείνον τον γυμνό,
τον παραπονεμένο,
οπού φορεί πουκάμισο
στο αίμα βουτημένο;
Οπούναι τα ματάκια του
ραμμένα με μετάξι,
κι οπού φορεί στην κεφαλή
αγκάθινο στεφάνι;
Εκείνος είναι ο γυιόκας σου
και μένα δάσκαλός μου.
ΘΕΣΣΑΛΙΑ
Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα
σήμερα όλοι θλίβονται και τα βουνά λυπούνται
σήμερα βάλανε βουλή οι άνομοι Εβραίοι
βάλανε βουλή και τα σκυλιά οι τρισκαταραμένοι.
για να σταυρώσουν το Χριστό, των πάντων βασιλέα.
Κι ο Κύριος ηθέλησε να μπει σε περιβόλι
να λάβει δείπνο μυστικό, για να τον λάβουν όλοι.
Η Παναγιά η Δέσποινα καθόταν μοναχή της
τις προσευχές της έκανε για τον μονογενή της.
ΘΡΑΚΗ
Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα
σήμερα όλοι θλίβονται και τα βουνά λυπούνται
σήμερα βάλανε βουλή οι άνομοι Εβραίοι
για να σταυρώσουν το Χριστό, των πάντων βασιλέα.
Κι ο Κύριος ηθέλησε να μπει σε περιβόλι
να λάβει δείπνο μυστικό, για να τον λάβουν όλοι.
Η Παναγιά η Δέσποινα καθόταν μοναχή της
τας προσευχάς της έκανε για τον μονογενή της.
ΦΟΥΡΝΟΙ ΙΚΑΡΙΑΣ 1
-Ας έρθ' η Μάρθα κι η Μαριά και του Λαζάρου η μάνα
και του Προδρόμου η αδερφή κι οι τέσσερις αντάμα.
Επήραν το στρατί-στρατί, στρατί το μονοπάτι
και ο στρατίς τους έβγαλε στ' ατσίγγανου την πόρτα.
-Ώρα καλή σ' ατσίγγανε κι ίντα που μαστορεύεις;
-Οβραίοι μου παραγγείλανε καρφιά για να τους φιάξω,
μου παραγγείλαν τέσσερα, μα' γώ τους φτιάχνω πέντε.
-Σύ Φαραέ που τά 'φτιαξες, εσύ θα μου διδάξεις.
-Τα δυο θα μπουν στα χέρια του και τ' άλλα δυο στα πόδια,
το πέμπτο το φαρμακερό θα μπει μες στην καρδιά του.
ΦΟΥΡΝΟΙ ΙΚΑΡΙΑΣ 2
-Άντε μωρέ ατσίγγανε, στάχτη να μη ποτάξεις
μηδέ διπλό πουκάμισο στη ράχη σου μη βάλεις.
Επήραν το στρατί-στρατί, στρατί το μονοπάτι
και το στρατί τους έβγαλε μες στου ληστού την πόρτα.
-Άνοιξε πόρτα του ληστού και πόρτα του Πιλάτου.
Κι η πόρτα από το φόβο της ανοίγει μοναχή της.
Τηρά δεξιά, τηρά ζερβά, κανένα δε γνωρίζει,
τηρά και δεξιότερα, βλέπει τον άι-Γιάννη.
ΠΟΝΤΟΣ
Βλέπεις εκείνον τον γυμνόν, τον παραπονεμένον,
όπου φορεί πουκάμισο στο αίμα βουτηγμένο,
όπου φορεί στην κεφαλή ακάνθινο στεφάνι,
εκείνος είν' ο γιόκας σου και 'με ο διδάσκαλός μου.
ΜΑΡΜΑΡΑΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ
Φωνή εξήλθ' εξ ουρανού
Φωνή εξήλθ' εξ ουρανού κι απ' αρχαγγέλου στόμα.
Σώνουν κυρά μου οι προσευχές, σώνουν και οι μετάνοιες
και τον υιόν σου πιάσανε και στο χαλκιά τον πάνε
και στου Πιλάτου τας αυλάς, εκεί τον τυραννάνε.
Η Παναγιά σαν τ' άκουσε έπεσε και λιγώθη,
σταμνιά νερό της ρίξανε όσο να 'ρθεί ο νους της
κι απάνω που συνέφερε, τούτον τον λόγο λέγει.
ΡΕΪΖΝΤΕΡΕ ΕΡΥΘΡΑΙΑΣ, ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ
Άι-άι μου Γιάννη Πρόδρομε και βαφτιστή του γιου μου,
που εί- που είναι 'με ο γιούκας μου και 'σε ο δάσκαλός σου.
-Δεν έ- έχω στόμα να στα πω, γλώσσα να στα μιλήσω
κι ούτ η- κι ούτ' η καρδιά μου τα βαστά να σου τα μολοήσω.
ΜΠΑΪΝΤΙΡΙ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ
Η Παναΐα τ' άκουσε, πέφτει λιγοθυμάει
νερό σταμνιά την περεχούν, τρία γυαλιά του μόσχου,
τέσσερα το ροδόστατμο ώστε να συνεφέρει,
κι απάνω που συνέφερε τούτο το λόγο λέγει.
- Δεν έχ' γκρεμό να γκρεμιστώ για το μονογενή μου
δεν έχ' μαχαίρι να σφαγώ για το μονογενή μου
δεν έχ' σκοινί να κρεμαστώ για το μονογενή μου.
Απολογιέται κι ο Χριστός της μάνας του και λέγει.
- Μάνα μ' αν γκρεμιστείς εσύ, γκρεμιέτ' όλος ο κόσμος,
μάνα μου αν σφαγείς εσύ, σφάζετ' όλος ο κόσμος,
μάνα μ' αν κρεμαστείς εσύ, κρεμιέτ' όλος ο κόσμος.
Πάρτο μάνα μου υπομονή, να πάρ' όλος ο κόσμος.
Άντε μάνα μου στο καλό και διάφορο δεν έχεις,
μόν' το μεγάλο Σάββατο κάτσε να μ' απαντέχεις.
ΜΥΤΙΛΗΝΗ
Πηγαίνει στο σπιτάκι της και στρώνει το τραπέζι
κι έκατσε και περίμενε τον ερχομό του γιου της.
Πέρασε και η αγιά Καλή και την καλησπερίζει.
- Ποιός είδε γιο εις το σταυρό και μάνα στο τραπέζι.
- Άντε και σύ αγιά Καλή, νά 'σαι καταραμένη,
παπάς να μη σε λειτουργά, διάκος να μη σε ψέλνει,
μόνο στην άκρη του γιαλού το κύμα να σε δέρνει.
Το λόγο δεν τελείωσε κι ανοίξαν τα ουράνια,
βλέπει το γιό της κι έρχεται σα φως και σα λαμπάδα.
ΚΥΠΡΟΣ
Άρκοντες αφικράστε μου της Δέσποινας τον θρήνον
πώς κλαίει τον μονογενή εις τον Σταυρόν εκείνον.
Αδέ μαντάτο σκοτεινόν και μέρα λυπημένη
που ήρτε σήμερον σ' εμέ, την πολοπικραμένη.
Πού πιάσαν τον Υιούλην μου κι έμεινα ορφανεμένη
κι ο κόσμος κλαίει ουρανέ κι η γη σκοτεινιασμένη.
Ο ήλιος εσκοτίστηκεν κι όλον το φως εχάθη
και το φεγγάριν τ' ουρανού κατά πολλά επικράνθη.
Όρη αναστενάξετε και πέτρες ραϊστείτε
και ποταμοί στραγγίσετε και δένδρα μαραθείτε.
Ἐπιάσαν τον καὶ πῆραν τον γιὰ νὰ τὸν θανατώσουν
ἐπάνω εἰς τὸν Γολγοθᾶ γιὰ νὰ τὸν σταυρώσουν
τὸν Κυρηναῖο Σίμωνα ἠγγάρευσαν νὰ ἄρει
τοῦ Ἰησοῦ μας τοῦ Χριστοῦ, Σταυρὸν γιὰ νὰ τοῦ πάρει
ἐπῆραν τον στὸν Γολγοθᾶ, ἐκεῖ καὶ σταύρωσάν τον
καὶ διορίσαν φύλακες ἐκεῖ καὶ ἔβλεπάν τον
πέντε καρφιὰ τοῦ βάλασιν, μεγάλα σιδερένια
στὰ χέρια καὶ στὰ πόδια του ἐπίτηδες κομμένα·
ἕνα καρφὶ πυρούμενο ἔμπηξαν στὴν καρδιά του
ἔκρουσαν καὶ καήκασιν μέσα στὰ σωθικά του.
Ἔβαλαν λίτρες ἑκατὸν σμύρναν μὲ τὸ λοβάρι
κι ἄλλα μυρωδικὰ πολλὰ στὸν τάφο γιὰ νὰ πάρει
ἐπῆραν τον καὶ θάψαν τον τὸν δίκαιο ἐκεῖνον
κι ἡ Παναγία ταπισὸν κάμνει μεγάλο θρῆνο.
Ἀλίμονο, ἀλίμονο Υἱέ μου καὶ Θεέ μου
τί εἶναι τοῦτα ποὺ θωρῶ, ποὺ δὲν εἶδα ποτέ μου.
Ἀλίμονο, ἀλίμονο Θεέ μου καὶ Πατέρα
καὶ πῶς μὲ παλλησμόνισες ἐτούτην τὴν ἡμέρα
ὅποιος διαβάζει τὴν γραφὴ ἐτούτη τοῦ Υἱοῦ μου
ἐρώτησιν νὰ μὴν ἔχει στὴν κρίση τοῦ Θεοῦ μου
κι ἡ Δέσποινα ποὺ τὸ ἔβγαλεν πρέπει νὰ τὴν ὑμνᾶτε
πρέπει νὰ τὴν δοξάζετε καὶ νὰ τὴν προσκυνᾶτε
αὐτῆς πρέπει ἡ δόξαση κι ἐμένα τὸ σπολλᾶτε.
Ακολουθεί αναδημοσίευση από http://neospalamedes.blogspot.gr
Το δημοτικό άσμα «Σήμερα μαύρος ουρανός»
(Απο τυχαία παραλλαγή και άδηλη πηγή)
Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα.
Σήμερα όλα θλίβονται και τα βουνά λυπούνται.
Σήμερα έβαλαν βουλή οι άνομοι Οβραίοι.
Οι άνομοι, οι παράνομοι, οι τρισκαταραμένοι.
Για να σταυρώσουν το Χριστό, των πάντων Βασιλέα.
Το Φαραώ παρήγγειλαν να κάνει τρία πιρόνια.
Κι αυτός ο σκυλοφαραώς βάζει και φτιάνει πέντε.
Σύ Φαραέ που τά ‘κανες κάτσε να μας διδάξεις.
Τα δυο βάλτε στα πόδια του, τ' άλλα τα δυο στα χέρια.
Το πέμπτο το φαρμακερό βάλτε το στην καρδιά του.
Να τρέξει αίμα και νερό να πληγωθεί η καρδιά του.
Κι η Παναγιά σαν τ' άκουσε έπεσε και λιγώθη.
Στάμνες νερό την έριχναν, τρία κανάτια μόσχο
Και τρία μυροδόσταμνα, για να της έρθει ο νους της.
Και σαν την ήρθε ο λογισμός και σαν την ήρθε ο νους της
Ζητεί μαχαίρι να σφαγεί, φωτιά να πάει να πέσει
Γκρεμό να πάει να γκρεμιστεί για το μοναχογιό της.
Η Μάρθα κι η Μαγδαλινή και του Λαζάρου η μάνα
Και του Ιακώβ η αδερφή, οι τέσσερις αντάμα
Πήραν τη στράτα το στρατί, στρατί το μονοπάτι.
Το μονοπάτι τ'ς έβγαλε μέσ' του ληστή την πόρτα.
Άνοιξε πόρτα του ληστή και πόρτα του Πιλάτου.
Κι η πόρτα από το φόβο της ανοίγει μοναχιά της.
Κοιτάει δεξιά, κοιτάει ζερβά, κανένα δεν γνωρίζει.
Κοιτάει δεξιότερα, βλέπει τον Ιωάννη.
-Γιάννη μου, Γιάννη Πρόδρομε κι εσύ Διδάσκαλέ μου
μην είδες τον ιγιόκα μου και τον Διδάσκαλό σου;
Δεν έχω στόμα να στο πω, γλώσσα να σου μιλήσω.
-Βλέπεις εκείνον τον φτωχό, τον παραπονεμένο,
όπου φορεί πουκάμισο στο αίμα βουτηγμένο;
Εκείνος είν' ο γιόκας σου κι εμέ ο Δάσκαλός μου.
Κι η Παναγιά πλησίασε, κρυφά τον εμιλάει
-Δεν μου μιλάς ιγιόκα μου, δεν μου μιλάς παιδί μου.
-Τι να σου πω μανούλα μου, διάφορα δεν έχω.
Όποιος τ' ακούει σώζεται κι όποιος το λέει αγιάζει
Κι όποιος καλά το κράζει, Παράδεισο θα λάβει.
ΕΥΒΟΙΑ
ΤΡΙΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΑΣΜΑΤΑ ΕΠΙΤΑΦΙΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΒΟΙΑ
Tre variazioni del "Lamento della Madonna" dall' Eubea
(-με ανεπαίσθητες δικές μας μικροεπεμβάσεις - όπως λέει εδώ, απο το το αρχείο του λαογράφου Μήτσου Χρ. Σέττα)
1. Σήμερα μαύρος ουρανός
Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα.
Σήμερα τ' άστρι χλίβεται κι ταϊ βουνά λυπώνται.
Τα Δάσκαλό μας πιάσανε οι γιάνομοι Εβραίοι.
Δεμένο τονέ πήρανε σαν αληστή τον πάνε.
Δεμένο τονέ πήρανε στα Φαραγό τον πάνε.
Μα συ, βρε γύφτο Φαραγέ, φκιάσ' μας τρία πηρόνια.
Κι' κείνος ί παράνομος βαρεί κι' φκιάνει πέντε.
Μα συ απού τα έφκιαξες πρέπει να μας διατάξεις.
Τα δυο βάλτε τ' στα χέρια του, τα δυο στα δυο του πόδια.
Το τρίτο το φορμακερό βάλτε το στην καρδιά του,
να τρέξει αίμα κι' νερό από τα σωθικά του.
Κι Αι-Μαρίνα [μάνα τ'] λούζεται μέσ' στα Χρυσό λαένι
.Κι Αι-Ελένη απέρασε κι' την καλημεράει
.Συ, Αι-Μαρίνα μ’ λούζεσαι μες στο χρυσό λαένι.
Τα γυιό σου τονε κάρφωσαν οι γιάνομοι Εβραίοι.
Φέρτε μαχαίρι να σφαγού, γκρεμνός να πέσω κάτω.
Συ, Αι-Μαρίνα μ', κι αν σφαγείς σφαγιώνται μάνες ούλες
.Σύ, Αι-Μαρίνα μ', κι αν γκρεμιστείς γκρεμιώνται μάννες ούλες.
Βάντε κρασί μεσ' στο γυαλί κι αφράτο καπσιμάδι,
να κάνω την παρηγοριά να νέχουνε μανάδες.
Του ‘λέπεις κείνο του Δεντρί, αλλού ψηλά δεν είναι.
Μα Δέντρος ήτανε Χριστός κι' φύλλα του ‘μαρτύροι,
που μαρτυρσούσαν κι έλεγαν κι' του Χριστού τα Πάθια.
Μα ‘πόψε φίλους φίλευα, ‘πόψε φίλους φιλεύω.
Τη(ν] Παναϊά κι' το Χριστό, τα δώδεκα Ευαγγέλια.
Για να μου δώσουν τα κλειδιά, κλειδιά τα παρακλείδια.
Να ‘νοίξω τον παράδεισο, νω ιδώ τι έχει μέσα.
Δεξιά μεργιά φτωχολογιά στον ήλιο, στον προσήλιο
κρατούνε κι στα χέρια τσου' σακκούλες βουλωμένες.
Παρακαλούνε οι άρχοντοι, παρακαλούν η φτώχεια.
Δομήτε μας κι ‘μάς, πηδιά, ‘που μια χρυσή λαμπάδα
.Να σας δανείσωμε φλουρία, σακκούλες βουλωμένες.
Μα ‘δώ χρέια δε δίνουνε, χαράτσια δε(ν) πληρώνε.
Περνάει λιβάνι κι' κερί και καθαρή ψυχούλα.
(από το χωριό Αμέλαντες Ευβοίας)
2. Του Επιταφίου
Σήμιρα μαύρος ουρανός, σήμιρα μαύρη μέρα,
σίμιρα όλοι χλίβουνται και τα βουνά λυπούνται,
Σίμιρα πιάσαν το Χριστό οι άνομοι Ηβραίαι,
οι άνομοι και τα σκυλιά κ' οι τρισκαταραμένοι.
Σα(ν) κλέφτη τονέ πιάσανε και σα φονιά τον πάνε
και σαν αδικοχαλαστή πάνε να τον χαλάσουν.
Από κειδά τον πήρανε και στο χαλκιά τον πάνε
Χαλκιά, χαλκιά, φκιάσι καρφιά, φκιάσι τρία πηρούνια.
Και κείνος ο παράνομος βαρεί κι φκιάνει πέντε.
Μα συ απού τα έφξκιαξες πρέπει να μας διατάξεις:
Τα δυο βάλτι στα χέρια του, τα δυο στα δυο του πόδια,
το τρίτο το φαρμακερό βάλτε το στην καρδιά του,
να τρέξει αίμα και νερό από τα σωθικά του.
(από το χωριό Γαλατσώνα Ευβοίας)
3. Το μοιρολόι της Παναγιάς
Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα,
σήμερα εσταυρώσανε των πάντων βασιλέα.
Σήμερα έβαλαν βουλή οι άνομοι Εβραίοι,
οι άνομοι και τα σκυλιά, οι τρισκαταραμένοι,
για να συλλάβουν τον Χριστό, να παν να τον σταυρώσουν.
Σαν κλέφτη τον συλλάβανε και σαν ληστή τον πάνε
και σαν κακό κατάδικο πάνε να τον σταυρώσουν.
Κι η Παναγιά η Δέσποινα καθόταν μοναχή της
τις προσευχές της έκανε για τον Μονογενή της,
Σώνε μάνα μ' οι προσευχές, σώνε και σι μετάνοιες
Τον γυιό σου τον επιάσανε και στο χαλκιά τον πάνε.
- Χαλκιά, Χαλκιά, κάνε καρφιά, κάνε τρία πηρόνια,
και κείνος α παράνομος βαρεί και κάνει πέντε.
- Εσύ Χαλκιά που τάκανες πρέπει να μας διατάξεις.
- Βάλτε τα δυό στα χέρια του, τα δυο στα δυο του πόδια
,Το πέμτο το φαρμακερό, βάλτε του στην καρδιά του,
να τρέξει αίμα και νερό από τα σωθικά του.
Κι η μάνα του σαν τ' άκουσε, έπεσε και λιγώθη.
Σταμνί νερό της ρίξανε, τρία κανάτια μόσκο,
και πέντε με ροδόσταμο για νάρθει ο λογισμός της.
Και σαν της ήρθε ο λογισμός και σαν της ήρθε ο νους της
ζητά μαχαίρι να σφαγεί, φωτιά να πάει να πέσει,
ζητά γκρεμό να γκρεμιστεί για το Μονογενή της .
- Εσύ μητέρα αν σφαγείς, σφάζονται οι μάνες ούλες.
Εσύ μητέρα αν γκρεμιστείς, γκρεμιώνται οι μάνες ούλες.
Βάνε κρασί μέσ' στο γυαλί κι αφράτο καπσιμάδι,
να κάνω την παρηγαριά να έχουνε μανάδες.
(από το χωριό Αγία Άννα Ευβοίας)
Σήμερο μαύρος ουρανός
σήμερο μαύρη μέρα
Σήμερον όλοι θλίβονται
και τα βουνά λυπούνται
Σήμερον έβαλαν βουλή
οι άνομοι Εβραίοι
Οι άνομοι και τα σκυλιά,
οι τρισκαταραμένοι.
Ο Κύριος ηθέλησε να μπει σε περιβόλι
Να λάβει δείπνο μυστικό
για να τον λάβουν όλοι
Κι η Παναγία η Δέσποινα κάθουντο μονασή της
Τις προσευσές της έκανε
για τον Μονογενή της
Φωνή εξήλθε απ’ ουρανού
κι απ’ Αρχαγγέλου στόμα.
“Σώνουν, Κυρά μου, οι προσευχές σώνουν και οι μετάνοιες
Με το σήμα της πρώτης Ανάστασης στις 12μμ, οι κάτοικοι της Κέρκυρας πετούν τεράστια κανάτια γεμάτα νερό – τους μπότηδες – από τα μπαλκόνια τους. Οι μπότηδες ςίναι τα πήλινα κανάτια με στενό στόμιο και δυο χερούλια στο πλάι για τη μεταφορά τους. Τα μπαλκόνια είναι στολισμένα και οι κάτοικοι δένουν στους μπότηδες κόκκινες κορδέλες – το κόκκινο είναι το χρώμα της Κέρκυρας.
