Θράκη -Λαική τέχνη- Παραδοσιακές φορεσιές, Χοροί, Μουσική και όργανα της Θράκης

·       ΛΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ        Τα αστικά και χωρικά υφαντά και κεντήματα της Θράκης μπορούν να διακριθούν, ως προς το διάκοσμο και την τεχνική τους, σε δύο διαφορετικές κατηγορίες: τα πρώτα έχουν διακοσμητικά θέματα εμπνευσμένα κυρίως από τη φύση, ενώ στα δεύτερα κυριαρχεί ο γεωμετρικός διάκοσμος. Τα κεντήματα που φιλοτεχνεί η Θρακιώτισσα αστή έχουν τη σφραγίδα της δημιουργίας προικισμένων και έμπειρων σχεδιαστών. Τα θέματα είναι νατουραλιστικά, κυρίως φυτικά, σχηματοποιημένα σε καλλιτεχνικές συνθέσεις και χρωματισμένα αρμονικά. Συχνά παρατηρείται επανάληψη του ίδιου θέματος με εναλλασσόμενο μόνο το χρώμα.          Τα διακοσμητικά θέματα κεντήθηκαν κυρίως στον τσεβρέ, μεγάλο τετράγωνο μαντήλι κεντημένο στις τέσσερις γωνιές, ή στενόμακρο με το κέντημα στις δύο στενές άκρες. Σε πολλά μέρη της Θράκης ο τσεβρές συνδεόταν με την τελετή του αρραβώνα και του γάμου. Σε τέτοιο κεντημένο μαντήλι έδεναν το δαχτυλίδι του αρραβώνα και η νύφη τσεβρέδες δώριζε σε συγγενείς και φίλους. Αυτό το χειροτέχνημα χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα στο αστικό θρακιώτικο σπίτι. Πλαισίωσε τον καθρέπτη, το πορτραίτο, απλώθηκε στη ράχη του καναπέ, στρώθηκε στην κασέλα.           Εμπνευσμένη από τον κόσμο των λουλουδιών και των καρπών είναι η θρακιώτικη μπιμπίλα, λεπτότατη χρωματιστή δαντέλα, που απαιτεί μεγάλη αξιοσύνη και καλαισθησία. Στόλιζε τα γυναικεία κεφαλομάντηλα και τις τραχηλιές του πουκαμίσου.          Ο κανόνας, ότι καμιά από τις μορφές της λαϊκής τέχνης δεν παρουσιάζει τόσο έντονο το ιδιαίτερο τοπικό χρώμα όσο η φορεσιά, ισχύει και στη Θράκη, με αποτέλεσμα μεγάλη ποικιλία τύπων ή επί μέρους στοιχείων. Η ποικιλία αυτή, που ενισχύεται από τη διάκριση της φορεσιάς σε χειμερινή ή καλοκαιρινή, ή σε καθημερινή και γιορτινή και σε άλλες ακόμη κατηγορίες (φορεσιά ανύπαντρων κ.λ.π.), γίνεται ιδιαίτερα αισθητή στην παραδοσιακή γυναικεία φορεσιά, η οποία ανάγεται περισσότερο στην οικιακή και λιγότερο στην εργαστηριακή τέχνη, διατηρώντας πιστότερα τους πατροπαράδοτους τύπους. θρακιώτικα κεντήματα διάφορα είδη  βελονιάς για κέντημα ·       ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΦΟΡΕΣΙΕΣ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ              Ο χώρος της ενδυματολογίας στην περιοχή της Θράκης παρουσιάζει μία εντυπωσιακή ποικιλομορφία. Οι ενδυματολογικές ιδιαιτερότητες της κάθε ενδυμασίας, διαφοροποιούν και τονίζουν το χαρακτήρα της κοινωνικής ομάδας από την οποία προέρχεται. Η ενδυμασία ως ενδυματολογικό σύνολο, σε συνάρτηση με τη διακοσμητική αντίληψη των επί μέρους εξαρτημάτων της, που εκφράζεται μέσα από διαφορετικά υλικά, σχήματα και χρώματα, δίνουν την ιδιαίτερη αισθητική της κάθε ομάδας.           Όσοι Θρακιώτες προέρχονταν από μεγάλες πόλεις ή  από περιοχές που απείχαν από 30 μέχρι 70 χιλιόμετρα από την Κωνσταντινούπολη, απέκτησαν πολύ νωρίς ευρωπαϊκές συνήθειες λόγω συχνής επαφής με την Κωνσταντινούπολη, την οποίαν επισκέπτονταν οι περισσότεροι είτε ως εργαζόμενοι, είτε ως περιηγητές.Φορούσαν όλοι τους ευρωπαϊκού στυλ ρούχα πλην ορισμένων γέρων που επέμεναν στα σαγιακένια ποτούρια τους. Είχαν εξευρωπαϊστεί από τον 19ο αιώνα, γι΄αυτό και στην περιοχή αυτή πουθενά δεν φορούσαν τοπικές ενδυμασίες. Ρούχα ευρωπαϊκού στυλ            Σε πιο απομακρυσμένες όμως περιοχές και κυρίως στα χωριά, άντρες και  γυναίκες ήταν ντυμένο με παραδοσιακές φορεσιές.      Παραδοσιακές φορεσιές             Οι γυναικείες φορεσιές μοιάζει να έχουν φτιαχτεί για να εντυπωσιάσουν παρά για να αναδείξουν την ομορφιά του κορμιού. Αντίθετα λοιπόν με την ανδρική ενδυμασία η οποία παρουσιάζεται ως ένα ενιαίο, κοινό ένδυμα, η γυναικεία ενδυμασία της Θράκης παρουσιάζει μεγάλες διαφοροποιήσεις μέσα στο χώρο. Τα γυναικεία ρούχα αποτελούσαν ένα κώδικα επικοινωνίας που δήλωναν την κοινωνική θέση ή την κοινωνική κατηγορία της γυναίκας. Το κάθε εξάρτημα, το χρώμα, η διακόσμηση, η μορφή του ενδύματος, όλα αποτελούσαν μηνύματα αναγνωριστικά που δήλωναν αδιάψευστα τη θέση της γυναίκας στην παραδοσιακή κοινωνία.               Οι ελεύθερες είχαν ρούχα με ζωηρά χρώματα και πλούσια κεντίδια. Οι κορδέλες στολισμένες με πούλιες μόνο για τις ελεύθερες και τις νιόπαντρες, τα κόκκινα «σαλένια» ή «μπουχασένια» μόνο για τις νύφες, που θα τα φορούσαν 40 ημέρες μετά το γάμο. Ο κεφαλόδεσμος σεμνός για τις ηλικιωμένες, λουλουδιασμένες μαντίλες και σιργκούνια για τις ελεύθερες. Για τις νύφες λουλούδια και γκιρλάντες, καρφίτσες και τέλια πολλά. ‘Όλα την ημέρα του γάμου λαμπερά., πλούσια, καλορίζικα, σύμβολα  και ευχές για τη νέα ζωή της γυναίκας και την εξασφάλιση της γονιμότητας.             Οι Θρακιώτες όλοι φορούν ποτούρια. Το ποτούρι είναι είδος ανοιχτού δηλαδή φαρδύ παντελονιού που φορέθηκε μόνο στη Θράκη και που ονοματολογικά χαρακτήριζε όλη τη Θρακιώτικη ανδρική ενδυμασία. ‘Ηταν φτιαγμένο από σαγιάκι, μάλλινο δίμιτο ύφασμα της νεροτριβής (είδος τσόχας), συνήθως καφέ χρώματος, για την καθημερινή ενδυμασία, μαύρου χρώματος για  την επίσημη φορεσιά.          H ανδρική ενδυμασία της Θράκης αποτελείτο επίσης από το πουκάμισο . Πάνω από το πουκάμισο φορούσαν αμάνικα γιλέκα που ήταν από σαγιάκι και άλλα ήταν ανοιχτά και άλλα κλειστά ανάλογα με την περιοχή. Υπήρχαν και πανωφόρια κοντά μανικωτά  γιλέκα που ήταν και αυτά από σαγιάκι μαύρο ή σκουρογάλαζο ή καφετί.         Τις κρύες όμως μέρες του χειμώνα φορούσαν τη γούνα, είδος παλτού σαγιακένιου, με γούνινη επένδυση εσωτερικά (προβιά). Το εξάρτημα αυτό χαρακτήριζε την οικονομική κατάσταση αυτού που το φορούσε. Στα πόδια φορούσαν  τσουράπια πλεκτά. Τις γιορτές φορούσαν τα κουντούρια ή γεμενιά παπούτσια που αγόραζαν. Τα αγοραστά υποδήματα δίνονταν κυρίως σαν δώρα γάμου και φορέθηκαν με τις Θρακιώτικες φορεσιές από τα τέλη του 19ου αιώνα κυρίως.        Η ανδρική ενδυμασία συμπληρωνόταν με το μακρύ μάλλινο δίμιτο ζωνάρι, κροσσωτό στις δύο στενές πλευρές. Χαρακτηριστικό γνώρισμα των ανδρικών ενδυμασιών της Θράκης είναι το κεφαλοκάλυμμα. Πρόκειται για ένα μαύρο ή σκουρογάλαζο ζωνάρι, μήκους περίπου 2 μέτρων, μάλλινο ή βαμβακερό, το οποίο τύλιγαν ολόγυρα στο κεφάλι, αφήνοντας να κρέμεται στην πλάτη η μία κροσσωτή άκρη. Το κάλυμμα αυτό και αντικαταστάθηκε από το καλπάκι, μαύρο βελούδινο ή αστρακάν καπέλο με δύο κουμπιά. ·        ΧΟΡΟΙ            Οι χοροί της Θράκης παρουσιάζονται πλούσιοι σε αριθμό και εντυπωσιακοί στο τρίπτυχο κίνηση, λόγος, μελωδία. Η ιδιάζουσα ακόμη συμμετρία κινήσεων του σώματος, σε συνδυασμό με συντονισμένα στην ίδια οξύτητα από τους χορευτές ζωηρά επιφωνήματα, είναι στοιχεία που προσδίδουν ξεχωριστά εντυπωσιακό χαρακτήρα στους θρακικούς χορούς.            Οι χοροί είναι κυκλικοί, αντικριστοί και μεικτοί και έχουν διάφορες ονομασίες, κυρίως από τον τρόπο ή από τις περιστάσεις που χορεύονται, από ιδιαίτερα τοπικά γεγονότα, από εναρκτήριους στίχους τραγουδιών που τους συνοδεύουν κ.λ.π. Οι πιο συνηθισμένοι είναι: Ζωναράδικος. Μεικτός χορός, από άντρες και γυναίκες, εντυπωσιακός με μεγάλη διάδοση σ’ όλη τη Θράκη. Οφείλει την ονομασία του στο γεγονός ότι οι χορευτές πιάνονται ο ένας από τον άλλο από τα ζωνάρια. Χορεύεται κυκλικά. Μπροστά μπαίνουν οι άντρες και ακολουθούν οι γυναίκες. Συγκαθιστός. Ιδιαίτερα σημαντικός χορός, από άντρες και γυναίκες. Χορεύεται στους γάμους, όταν πηγαίνουν να πάρουν τη νύφη, επίσης σε πανηγύρια και άλλα γλέντια. Την ονομασία του οφείλει στο ότι το βήμα του χορευτή ημικάθεται μια στο δεξιό και μια στο αριστερό πόδι. Χασάπικος Πολίτικος ή Μακελάρης. Θεωρείται πολεμικός χορός. Τη σημερινή ονομασία του έλαβε, επειδή ήταν ο χορός που συνηθιζόταν ιδιαίτερα από τη συντεχνία των μακελάρηδων ( των χασάπηδων). Αντικριστός ή Καρσιλαμάς. Χορός με μεγάλη διάδοση (καρσί= αντίκρυ). Συνηθίζεται ιδιαίτερα στις γαμήλιες τελετές και διασκεδάσεις. Στην παραδοσιακή εκτέλεση του χορού, οι γυναίκες κρατούν μαντήλι από δυο διαγώνιες άκρες, με τεντωμένα η λυγισμένα τα χέρια στους αγκώνες και κινούν τα χέρια δεξιά - αριστερά ή περιστρέφουν το μαντήλι κυκλικά στη μια κατεύθυνση, ώσπου να διπλωθεί & μετά αυτό ξεδιπλώνεται στην αντίθετη κίνηση. Μαντηλάτος. Χορός αντικριστός, συνήθως από έναν άντρα και μια γυναίκα. Οφείλει την ονομασία του στο μαντήλι που κρατούν οι χορευτές. ·        ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ  ΟΡΓΑΝΑ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ      Το  όνομα  των  Θρακών  είναι  συνδεμένο  από  τα  πανάρχαια  χρόνια  με  την  τέχνη  της  μουσικής.  Ο  Όμηρος  αναφέρει  ότι  η  λατρεία  των  Μουσών  ξεκίνησε  από  τη  Θράκη  και  σύμφωνα  με  τον  Στράβωνα  οι  Θράκες  μετέφεραν  τη  μουσική  παντού  : «Μέχρι  της  Ινδικής  εκείθεν  και  την  πολλήν  μουσικήν  μεταφέρουσιν».        Και  στους  νεότερους  χρόνους  όμως  οι  Θράκες,  διακρινόμενοι  για  την  αγάπη,  την  έφεση  αλλά  και  την  ικανότητά  τους  στη  μουσική,  έπλασαν  ιδιαίτερους   μουσικούς  δρόμους,  χρησιμοποιώντας,  ειδικά  από  τους  βυζαντινούς  χρόνους   και  έπειτα,  τα  ηχοχρώματα  των  βυζαντινών  μελών,  όπως  αυτά  είχαν  διαμορφωθεί  μέχρι  τότε. Χαρακτηριστικά  ο  μεγάλος  Θρακιώτης   καλλιτέχνης  τραγουδιστής,  Χρόνης  Αηδονίδης  αναφέρει  ότι :  «…Η  μουσική  της  Θράκης,  ειδικά  της  ανατολικής,  είναι  συνυφασμένη  με  το  βυζαντινό  τραγούδι…».        Ειδικότερα  η  μουσική  της  Ανατολικής  Θράκης  είναι  πρόσχαρη  με  έντονη  μελωδικότητα,  και  μοιάζει  με  τη  Μικρασιατική  μουσική  και  ιδιαίτερα  της  Πόλης  που  και  αυτή  είναι  έντονα  επηρεασμένη   από  τη  βυζαντινή  μουσική  παράδοση.         Η  Ανατολική  Θράκη  χρησιμοποιεί,  κατά  βάση,  βυζαντινά  όργανα,  όπως: ◦ Κανονάκι ◦ Ούτι. ◦ Πολίτικη  λύρα. ◦ Κρουστά ( Μάσα, Νταούλι,  Τουμπελέκι,  Τζαμάρα) http://users.sch.gr/deshourmou/ZOH/texni.htm